William Wilberforce Hinkho Thusim

Geldoh Jing Goulutah

(William Wilberforce)

Mihem khat lamdih a semdoh hi ihinkhoa thilpha bolna leh hetjingna thupi pen khat ahi. Hiche thu hi achesa kum 20 sunga England gama lekha kahil na a kon a ka hin gel doh ahi. Nikhat, ka um na te henga Clapham mun a ei thah din pan pi ka thum in ka hi. British te sohvah thua nasa taha ana dempa William Wilberforce leh aloi ho chen na mun ahi. Ama ho ana chen nao mun chu ka mu nom ten ahi. Pathen thu ana sei nao houin jong chu ka ga vet nom ahi. Chule ana kimanchah nao iyakai muthei jouse leh hetdia pha jouse jong ka het nom ahi.

Kaloipan (English) London khopi pam langa um Clapham mun a chun kaloi nu leh kei ei hung thah in ahi. Nilhum kon khojin chip chep in lamkoi ka jot un molchung khat kaphah un kaloipan “Calpham mun ilhun vah diu ahi tai,” ahin ti. Hiche mun vel ka phat uchun kalung akhe lheh jeng e. Chenna in bang ho chu, lou bol phetphuta ki nu pol ngen ahi. Ken jong Clapham loi ho laha khat “Thornton honlei leh inmun chu hoilai ham?” tin ka dong e. “Oh… sei peh ding ka hai je. Hiche mun lah ho hi ama ho ana chen nao mun ahin tua hi inho sah ding jeha leiset mun jouse asuh chamu ahitai” ahin ti. Hetnom na mun ho aum tah lou jeh in kalung anom mo mo lheh e. Hiche lungthaset na hi neo cha thil ahi na lai je. Clapham muna um Anglican church (houin) mun lam chu ka jon uve. Lamjotna mun ho chu athim cheh cheh in achaina lam chu thim chet ahi tai. Houin kot ka kiu u leh asunga kon in houinngah (rector) khat ahung doh in ei hung lamtou un ahi.

Ken jong ama henga chun “William Wilberforce Pathen thusei na mun ka mu nom e. Chule vet thei thei thil jong ka vet nom in, melchih thei thei jong ka mel chih nom e. William Wliberforce leh aloiho thusim ka hetthei chan ka he nome” ka ti pai je.

Chuin houinsunga ka lut un songpheng ngen kipha houin lhong chunga chun kavah le un, touna sao tah tah akisei sa jong tampi um na lah ka jot un chuin anung lama Pathen thuseina mun chu ka jon uve. Oijapu chun phetvetpol (stained glass window) a kibol bang kot chung lam chu ei ko mu uve. Kavet nom na mun chu “hiche lai khu ahi” tin ei sei peh e. Mi min thang tah khat pa ana um na chu inche 8 ahilou leh 10 sang a jim cha khat ahi. Hiche bangkot noiya chun hiche mun thukisut (Clapham Sect of Information, 50 p) na lekha del neo ho akoi jun ahi.

Hiche mun lah ka mu chun kalung anop mo lheh in hiche munthusim kisut na lekha del neo ho ka kilah in Oiya pu chu sum tham khat ka pei. Ahin ka lungnop mo chu kamaiya ka so doh sah poi. Wilberforce in Lhumlamgamse se chon dan (western civilization) ahin khel ahi. Ama khang a aboi nau thu ho chunga thohhat tah leh lung theng tah a pan ana lan ahi. Amahin England gama sohum thu ana dem a ana suh bei ahi. Ama geldoh thei na hiche phetvet (stained glass) pheng khat chung bou hi tam?

Hiche oiya pu chunga ka kipah lheh un hia kon chun ka hung pot doh un ahi. Ka jet ka vei ja kaloi pa leh kaji nu toh ka kilhon un gari ka ngah nao mun chu ka hin jon kit uve. Gari ngahmun ka lhum masang jepun chom khat ka ding den in ka lunggela hung sohdoh ho chu phate chan ka gel in ka hi. Hitia ka suhkhoma ka gel chun thugil phachom pi ka gel doh be e. Ka lungmita kon in sohtampi kigol a akhut akeng thihkhao va kihena, soh von se deh duh akong a akhiuva aki ah u chu ka mui. Kei le kei chu chomkhat pi ka kigel chen kit e.

Wilberforce het jing na hi houin neo cha chu ahi poi. Houin bang kot a phetvet neo cha jong chu ahi poi. Aman akihena um ho hinkho joh ana lha doh ahi. Mivom numei leh pasal tua cham lhat tah a um ho hi ama gel doh jing na joh ahi ka hin gel doh e. Soh kivah thu hin su bei Wilberforce chunga hi akhang akhanga mite hon kipa jing ding ahi.

Wilberforce hinkho thusim leh ama gel doh jing na ho ka mu nom na pen chu ahi leh ama hi kahin khoa ei su lam dang pen leh Christian khat hina dih tah apo doh jeh ahi. Ka hinkho ka hung kikhel chun ama hinkho umdol ka hin jil in alhagao hinkho man hin ka hin kho ei lamdang sah lheh e. Niseha pung 3 jen atao jing chule Clapham loi ho toh kingailu taha aki kop jing u, England gama akhang akhanga sohvah (slavery) thu ana suh bei ho hin ka lung sung atong kha lhehe. Charles Wesly apan a Wilberforce chan geiya Bible thulho khon a apan sah na lhon hi ka tuhchah jinge “Pathen in anatong dia na lhen doh ahi lou leh mihem te ho dou leh demna kon a na lhuh ding, ahia Pathen lhen doh na hi leh kon na dou jou ding ham? Pathen chu ilam a apan leh kon ei dou jou ding ham? Hiche boina jouse chu Pathen sang a tha hat jo hiuvem? Lung khe hih in. Pathen min pan in lang tong in. Ama tha hatna chun najo sah tei ding ahi….”

Wilberforce hi leiset kivaipoh thu lam a lamkai ho vet jui dia pha Christian chondol pha tah ahi. Pathen a akisong in phattin in atao jing in ahi. Pathen toh akijop jing in chule Pathen lenggam a ding in pan ala jing e. Tory loi (Tory Party) toh jong ana kijop jing e. Sohvah thu suh bei ding a pan ana lah jeh in phatchom khat chu akinai pi tah aloipa, England gam vaipo pa (prime minister) William Pitt toh ana ki hou lhon poi. Sohvahphal na thu suh bei na ding a pan ahah lah jeh in England gam vaipo (prime minister) hithei na phom chu ana chang jou ta poi. British lenggam (empire) sunga summu na pen sohvah (soh kijoh leh soh kicho) ana su bei jin ahi.

Phatchomna Lentah

Sohvul thusuh mang na dia ahung kisei pat na hi October 25, 1787, Sunday jingkah a hung kipan ahi tai. Wilberforce in atouna chunga atouvin ahinkho hung kikhel dan leh Pathen in ipi tong dia akou ahi, giltaha ahin gel pan ahi. A lekha sut na pen muh chu pentwi khuma asu lut in nitinkimanchahna “diary” a hitin lekha asun in ahi. “Tha hattah Pathen in ei tohsah nom ni aum e: sohvul phal na suh mang ding leh chonchan pha lou semtup ding” tin asun doh e.

Wilberforce in kichentah a ahetdoh khat chu “mihemte ho lungthim (hearts) leh lungput (minds) sempha masa louva kivaipohna sem phat got chu phachompon te,” ana ti. A chondan uva pha lou tahtah akisei doh lou leh sohvul thu suh tang ding tohgon hi lolhing jou pon te tin ana gel uve.

Hiche pondan khel sah theina ding hi thil hahsa tah khat ahi. 1797 kum in Wilberforce in aloi pa Pitt (prime minister) leh aloi dang ho sim ding in lekha khat ana sun in ahi. Aloi pa  Pitt hi sohvul thua kikum nom lou ana hi. Alekha sut chu ahi leh “A Practical View” ti ahi.

Hiche alekha sut hi anivei na “Khahdohna” (the second Great Awakening) hinlamkai Wesley ho thuhil toh ahung chal khom in ahi. Hiche thuhil leh tahsan che pi thuhin Europe gam leh America gam sung ahin lo lut cheh cheh in ahi. 1807 kum chun sohsuhmang na ding dan ahin sampan un kum 18 alhin in soh ahung kisu mang in ahi. Hiche a kon in kivaipohdah chomchom: chapang hunama natohsah phal loudan, mivaichai in nei lou ho, songkultang ho suhgenthei lou ding danchule lekha sim na lam leh damtheina lam jong ahin ha khohsah pan un ahi. Pathen thukohsah nahin alung u ahin tha nopsah in missionary jong gamtin a ahin soh pan un ahi.

Hiche hi mikhat geldoh jing na ahi: Mihem khat, ahetgil leh Pathen a kon kouna chang pa chun sohvul thu asuh mang keu hi louvin England gammite ho lungput jong ahin khel doh in ahi.

Geldia Thupi

Kum 200 laiya Wilberforce in ahinkhoa atoh ding kichentaha ana het bang chun ken jong songkul tang ho laha na katoh na a kon in kahinkhoa katoh ding kichentah in kahin he doh e. Hichu ahi le “chondan isemtoh masat louleh soh leh migilou ho semtoh ding tohgon ho lo lhing pon te” ti ahi.

Wilberforce bang in ken jong leiset kivaipoh langa pan kana la ka hi. 1973 kum mipi kiphin na (Watergate scandal) kon in ka hinkho ahung kikhel in ahi. Hia kon chun Jesu Christa ka huhhing pun ka na kisan e. Kiphinna jeha kihen mipi khumna songkul mun a chun lha 7 jen na ka hin tong e.

1976 kum chun Prison Fellowship ti kiloikhomna khat Virginia State Arlington kho mun a ahung kipan in ahi. A kum akum in songkul tang mi ahung tamcheh cheh in hia chun Pathen thu ka sei jing in kahi. Khonunga ka hin gel doh khat chu ahi le Wilberforce lung putdan chu ahi. Songkul tang ho Pathen thuseiya semphat ding bou hilouva mite ho chonchan semphat ding ti ahi. Hiche semphat na ding chu ahi leh khat cheh insunga pat ding ngai ahi.

Nehkholal (USA)

On August 3, 2009

World View: Break Point: A Christian Perspective on Today’s News and Trends. March 2007 www.breakpoint.org “Living Monuments: William Wilberforce’s Legacy- and Ours” by Charles Colson pp. 22-26.

Leave a Reply

You can use these HTML tags

<a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <s> <strike> <strong>