Bible Dictionary in Kuki

Bible Dictionary (Pao Hilchet)

(A)

Aaron Moses upa ahin (Ex 4:14), Israelte laha Thempu masa pen ahi (Ex 28:1). Moses thusei hu dinga Pathen in ana lhen ahi (Ex 4:4). Mosen Israelte Egypta kona ahin puidoh chun Aaron in ana kitho pi (Ex 7:8-12). Gamthip a aum lai un Pathen in Aaron chu Thempu chungnung din analheng masat pen in ason chilhah hon thempu natoh chu ahin loson peh un ahi (Num 3:32). Mose bang in Aaron jong chu gamthipa aum laijun ana kitah pon gamtep gamchu ana lhung ta poi. Chomkah a dia Aaron themputdol leh tonsot adia Christa themputdol te kah in aum jinge (Heb 5:4; 7:11).

Aaronites Israelte laha thempukin tong phung Levi sunga Aaron son leh chi lhah ho ahiuve. Hiche Aaron chilhah mitampi hin David toh kithon leng Saul chu ana dou uve (Chron 12:27-28).

Aaron Tenggol Kitepnalui sunga “tenggol” kilamdang taha man na mun nia aki lang in ahi. Mose leh Aaron chu Egypt lengpa Pharaoh angache lhon chun Aaron in akhuta achoi atenggol chu alelhah le “gul” ahung soh e.  Egypt a thilbolthei hon jong atenggol u ale lhah u leh ama ho tenggol jong chu gul ahung soh in, ahin Aaron tenggola kona hungsoh gul chun Egypte tenggol a kona hungsoh gul ho chu aval lhum in ahi (Ex 7:12). Chubanin Aaron in atenggol’a twi voh leh twi chu thisan ahung soh in ahi (Ex 7:15-20). Israelte laha lamkai ho tenggol 12 leh Aaron tenggol chu akoi khom u leh Aaron tenggol chu amum in, apahlhan, jonmot pahchansel abangtai (Num 17:7).

AB Jews te kum simdola lha nga chan na lha ahin eiho dia August lha sung vela hi. Hiche lha hi akisei nan ahin ima atuma seina aum poi (Num 33:38).

Abana Twidung (AB ah nah) Syria gam Damascus a um twidung khat ahi. Hiche hi khopi lai lunga lung ahi. Hiche twidung hi gamsung anou sah in ahoisah lheh e. Namaan thiphahpa Jordan vadunga sagivei kiphum dia seipeh ahilaijia, Namaan in lunghampuma kagamsunguva jong Abana aum nai ana ti twidung chu ahi (2 Kgs 5:12). Abana twidung chu tukhangin “Baraba” tin aki min vo tai.

Abarim Jordan vadung solama Moab gama um mollhon sang mun ahi. Mosen athimasanga hiche mollhangchunga kona gamtepgam chu ana vena hi. (Deut 32:48-50).

Abba Aramaic paova “Hepa” tina ahi. Kitepnathah bu sunga thumvei aki mu doh thei je (Mark 14:36. Rom 8:15. Gal 4:6). Thilijakai hinsempa “Hepa” tia ikou thei-u iti gil a gil hi tam.

Abdon Kum get sunga Israel te laha thutanvaihoma pang khat ana hi (Judg 12:13-15).

Abed-nego/Azariah Daniel golte thum lah khat pa min ahi. Babylon lengpa Nebuchadnezzar thupeha kona meiam sa val vul sunga lelut a um pa chu ahi (Dan 3:13-27). Pathen thahatnan thinathei meisa a kon in ana huhdoh e (Dan 3:28-30). Hebrew paovin Azariah akiti (Dan 1:7).

Abel

1. Adam le Eve chapa nichanna pa ahi (Gen 4:2). Abel pumgo thil to chu Pathen maiya gimnam tui yin analhung e (Gen 4:4). Engset chule jum le ja manin aupa Esau in Abel hi guhthim in ana that e (Gen 4:5, 8). Jesun Abel hi “chonphatjala thimasa pen” tin ana sei je (Matt 23:35). Abel pumgo thilto chun Pathen ajan na leh atahsanna ana phong doh e (Heb 11:4).

2.  Sheba (Arabia lhumlhanglanga um, tua Yemen tia kimin vo) in David adouva, ana pan sahnao, Israel gam lhumlama muna um kho khat min ahi. Abel khomiten lengseipai ho pan hu nan Sheba hi ana thatun ana sumang uve (2 Sam 20:14-22).

Abia Abijah ven.

Abiathar David lengpa khang laiya Thempu khat ana hi. 1 Sam 22:20-22; 23:6,9; 30:7. 2 Sam 8:17; 15:24-35; 17:15; 19:11; 20:25. 1 Lengte 1:7-42; 2:22-35; 4:4. 1 Chr 15:11; 18:16; 24:6; 27:34. Mark 2:26.

Abigail David jinu min ahi. 1 Sam 25:3-42; 27:3; 30:5. 2 Sam 2:2; 3:3. 1 Chr 3:1.

Abijah Rehoboam lengpa chapa, apa laltounamun ahin lo pa ahi. 2 Chr 11:20-22; Abia: 1 Lengte 14:31; 15:1-8.

Abijam Abijah ven.

Abilene Palestine gama Rome te chenna mun khat ahi. Luke 3:1. Damascus khopi a kona mile 18 gam la ahi.

Abimelech

  1. Abraham khang laiya Philistine te lengpa ahi. Gen 20:2-18; 21:22-32; 26:1-31.
  2. Gideon chapa ahi. Judg 8:31; 9:1-56; 10:1. 2 Sam 11:21.

Abiram Mose douva pang lamkai pa min ahi. Num 16:1-27; 26:9. Deut 11:6. Ps 106:17.

Abishag David teh nunga ajen le a pang ahi. 1 Kgs 1:3-4, 15: 2:17, 21-22.

Abishai David sepa jalamkai ya pang ahi. 1 Sam 26:6-9. 2 Sam 2:18,24; 3:30; 10:10-14; 16:9-11; 18:2-12; 19:21; 20:6,10; 21:17; 23:18. 1 Chr 2:16; 11:20; 18:12; 19:11, 15.

Abishalom Absalom ven.

Abner Saul lengpa sepai jalamkai pa ahi. 1 Sam 14:50-51; 17:55-57; 20:25; 26:5-15. 2 Sam 2:8-30; 3:6-37; 4:1, 12. 1 Kgs 2:5, 32. 1 Chr 26:28; 27:21.

Abraham Israel te pa ahi. Abram tin jong akihei. Gen 11:26-25:10.

Abram Abraham ven.

Absalom David chapa, apa laltouna chudoh go pa ahi. 2 Sam 3:3; 13:1, 4, 20-39; 14:1-33; 15:1-18:33; 19:1-10; 20:6. 1 Kgs 1:6; 2:7. 1 Chr 3:2. 2 Chr 11:20-21. Abishalom: 1 Kgs 15:2-10.

Aceldama Judas in Pakai Jesu ajoh na suma kicho mithivui na mun ahi. Acts 1:19.

Achaia Greece gamlanga Romante vaipohna gamkai khat ahi. Acts 18:12, 27; 19:21. Rom 15:26; 16:5. 1 Cor 16:15. 2 Cor 1:1; 9:2; 11:10. 1 Thes 1:7-8.

Achan Joshua lamkai na noiya galhattah khat ahin, akitah lou jeha tha a um ahi. Josh 7:1-26; 22:20. Achar: 1 Chr 2:7.

Achaz Ahaz ven.

Achish David ana pan hu Philistine lengpa ahi. 1 Sam 21:10-14; 27:2-12; 28:1-2; 29:6-9.

Adam Pathen sem mihem masapen. Gen 2:19-5:5. Deut 32:8. 1 Chr 1:1. Job 31:33. Luke 3:38. Rom 5:14. 1 Cor 15:22, 45. 1 Tim 2:13-14. Jude 14.

Admah Sodom leh Gomorrah khopi te nit oh kisuh settha kho khat ahi. Gen 10:19; 14:2, 8. Deut 29:23. Hos 11:8.

Abonijah David lengpa chapa leh Solomon laltouna dinga tilpa ahi. 2 Sam 3:4. 1 Kgs 1:5-53; 2:13-28. 1 Chr 3:2.

Adria Adriatic tuipi. Acts 27:27.

Agabus Jerusalem’a kel lhah ding leh Paul kimat ding thu masei doh pa ahi. Acts 11:28; 21:10.

Agag Samuel in atha Amalek lengpa ahi. Num 24:7. 1 Sam 15:8-33.

Agar Hagar ven.

Agrippa Paul in Caesarea a akihonna thu asei khumna pa ahi. Acts 25:13-26; 26:1-32.

Ahab Israel te leng lah a doihoujom leng gilou tah ahi. 1 Kgs 16:28-22:40. 2 Kgs 1:1; 3:1, 5; 9:7-29; 10:1-30; 21:3,13. 2 Chr 18:1-34; 21:6, 13; 22:3-8. Mic 6:16.

Ahasuerus Esther kichenpi Persia lengpa ahi. Esth 1:1-3:12; 6:2-10:3.

Ahava Babylonia gama khokhat leh vadung khat min ahi. Ezra 8:15,21,31.

Ahaz Doi hou jom Judah leng khat ahi. 2 Kgs 15:38-16:20. 2 Chr 28:1-27. Isa 1:1; 7:1-3, 10-12; 14:28; 38:8. Hos 1:1. Mic 1:1. Achaz: Matt 1:9.

Ahaziah

  1. Israel leng, Baal pathen houpa ahi. 1 Kgs 22:40,49-51. 2 Kgs 1:2,18. 1 Chr 3:11. 2 Chr 20:35-37.
  2. Judah lengpa doihou pa ahi. 2 Kgs 8:24-9:28. 2 Chr 22:1-9. Azariah: 2 Chr 22:6.

Ahijah Solomon khang laiya alenggam kikehso ding masei doh pa ahi. 1 Kgs 11:29-39; 14:2, 18; 15:29. 2 Chr 9:29; 10:15.

Ahimaaz David henga Absalom in adou ding thu hung lhut pa ahi. 2 Sam 15:27,36; 17:17,20; 18:19-29. 1 Chr 6:8-9, 53.

Ahimelech Saul lenga vaipoh laiya thempua ana pang ahi. 1 Sam 21:1-2,8; 22:9-20; 23:6. 2 Sam 8:17. 1 Chr 24:3,6,31.

Ahithophel David langpang mi, khonunga Absalom tohpangkhomkit a laltouna doukhom pa ahi. 2 Sam 15:12-34; 16:15-23; 17:1-23. 2 Sam 23:34. 1 Chr 27:33-34.

Ai Joshua lamkai na a ana suh chim u Canaan mite khopi ahi. Josh 7:2-8:29; 9:3; 10:1-2; 12:9. Ezra 2:28. Neh 7:32. Jer 49:3. Aiath: Isa 10:28. Aija: Neh 11:31. Hai: Gen 12:8.

Aiath Ai ven.

Aija Ai ven.

Alpha leh Omega Greek lekha chang masapen leh nu khahpen ahi. Rev 1:8, 11; 21:6; 22:13.

Alphaeus Cleophas ven.

Amalekites Israelte ho gal ahiuve. Gen 14:7. Num 13:29; 14:25,43-45. Judg 6:3,33; 7:12; 10:12; 12:15. 1 Sam 14:48; 15:6-8, 15-32; 27:8; 30:1, 18. 2 Sam 1:1. 1 Chr 4:43.

Amasa Lengdouva pang Absalom sepai lamkai khat ahi. 2 Sam 17:25; 19:13; 20:4-12. 1 Kgs 2:5, 32. 2 Chr 4:43.

Amaziah Juda leng, Edom mite ho pathen hou jom pa ahi. 2 Kgs 12:21; 13:12; 14:1-20. 2 Chr 25:1-28.

Ammonites Israel te gal ho ahiuve. Deut 2:20. 1 Sam 11:11. 1 Kgs 11:1, 5. 2 Chr 20:1; 26:8; 27:5. Ezra 9:1. Neh 4:7. Jer 27:3; 40:11, 14; 41:10, 15; 49:1-2. Ezek 21:20, 28; 25:2-10.

Amnon David chapa, asopipa Absalom in atha pa ahi. 2 Sam 3:2; 13:1-39.

Amon Juda leng gi-lou tah, asohhon atha pao ahi. 2 Kgs 21:18-25. 2 Chr 33:20-25. Jer 1:2; 25:3. Zeph 1:1. Matt 1:10.

Amorites Israelte gal ho ahiuve. Gen 10:16; 14:13; 15:16, 21; 48:22. Ex 3:8, 17; 13:5; 23:23; 33:2; 34:11. Num 13:29; 21:13-34; 22:2; 32:33, 39. Deut 1:4-44; 31:4. Josh 2:10; 3:10; 5:1; 7:7; 9:1, 10; 10:5-12; 12:2, 8; 13:4, 10, 21; 24:8-18. Judg 1:34-36; 3:5; 6:10; 10:8, 11; 11:19-23. 1 Sam 7:14. 2 Sam 21:2. 1 Kgs 4:19; 9:20; 21:26. 2 Kgs 21:11. 1 Chr 1:14. 2 Chr 8:7; Ezra 9:1. Neh 9:8. Ps 135:11; 136:19. Ezek 16:3, 45. Amos 2:9, 10.

Amos Sahlam Israel lenggam (Northern Kingdom) demna a thusei phong (prophet) pa ahi. Chule Amos Themgao Lekha bu sun pa jong ahi. Amos hi ama Lekhabu sung tai lou mun chom a akisei akimu doh poi.

Amraphel Abraham khanglaiya Shinar lengpa ahi. Gen 14:1,9.

Anak Mihat ho phung khat lah’a a hongkon doh na apu’u ahi. Num 13:22-33. Deut 9:2. Josh 15:13-14; 21:11. Judg 1:20.

Anakims Mihat laha phung khat ana hi. Deut 1:28; 2:10-11, 21; 9:2. Josh 11:21-22; 14:12, 15.

Anammelech Babylonte ho pathen khat ahi. 2 Kgs 17:31.

Anathoth Jerusalem khosah lama um kho khat ahi. Josh 21:18. 1 Kgs 2:26. 1 Chr 6:60. Ezra 2:23. Neh 7:27; 11:32. Isa 10:30. Jer 1:1; 11:21,23; 29:27; 32:7-9.

Andrew Jesu seijui 12 laha kha ahi. Matt 4:18; 10:2. Mark 1:16,29; 3:18; 13:3. Luke 6:14. John 1:40,44; 6:8; 12:22. Acts 1:13.

Anna Jesu chapang laiya ana vahchoi numei thuphong khat ahi. Luke 2:36-38.

Annas Jesu leiya natoh laiya Thempu chung nung pa ahi. Luke 3:2. John 18:13,24. Acts 4:6.

Anti-Christ Christa dou ho tina ahi. 1 John 2:18,22; 4:3. 2 John 7.

Antioch

  1. Syria gama kho khat min ahi. Acts 6:5; 11:19-27; 13:1; 14:26; 15:22-35; 18:22. Gal 2:11.
  2. Pisidia gama kho khat min ahi. Acts 13:14; 14:19,21. 2 Tim 3:11.

Apollos Egypt gam’a Alexandria khopi a Jews Christa tahsan mi khat min ahi. Acts 18:24; 19:1. 1 Cor 3:4-6, 22; 4:6; 16:12. Titus 3:13.

Apostle (s)

Appii Fourm Tahsan chate hon Paul ahung lamto nao Rome kho pi lhang mun khat ahi. Acts 28:15.

Aquila Corinth khoa Paul toh tongkhom tahsan numei khat min ahi. Acts 18:2, 18, 26. Rom 16:3. 1 Cor 16:19. 2 Tim 4:19.

Arabah Jordan vadung pang vel’a vakom phaicham ahi. Josh 18:18.

Aram Syria ven.

Ararat Armania gama molsang tah khat ahin, Noah kong pi chu hiche molsang chunga ana ki nga ahi. Ge. 8:4. Jer 51:27.

Araunah David in lhongpha achohna Jebusite khat ahi. 2 Sam 24:16-24. Ornan: 1 Chr 21:15-28. 2 Chr 3:1.

Archangel Vantil lamkai len ahi. 1 Thes 4:16. Jude 9.

Areopagus Athens khomuna mipi kimuto na munpi ahi. Acts 17:19.

Ariel Jerusalem min chom ahi. Isa 29:1-7.

Arimathae Jerusalem sahlhum lama um khopi khat ahi. Matt 27:57. Mark 15:43. Luke 23:51. John 19:38.

Aristarchus Paul in aki loi pi pa ahi. Acts 19:29; 20:4; 27:2. Col 4:10. Phlm. 24.

Armageddon Pathen leh tha hat tah thilse ho anu nungpen a akidouna ahi. Rev 16:16.

Arnon Palestine lhanglama um vadunglen khat ahi. Num 21:13-28; 22:36. Deut 2:24, 36; 3:12, 16; 4:48. Josh 12:1-2; 13:9, 16. Judg 11:13-26. 2 Kgs 10:33. Isa 16:2. Jer48:20.

Artaxerxes I Ezra leh Nehemiah lha cha’a ana pan na lhon Persia gam a lengpa ahi. Ezra 4:7-23; 8:1. Neh 2:1; 5:14; 13:6.

ASA Houthu langa mipite ho hinpui hoi Judahte lengpa khat ahi. 1 Kgs 15:8-33; 16:8-29. 2 Chr 14:1-13; 15:2-19; 16:1-13. Jer 41:9. Matt 1:7-8.

Asahel David sepaite lamkai pa ahi. 2 Sam 2:18-32; 3:27, 30; 23:24. 1 Chr 2:16; 11:26; 27:7.

Asenath Joseph jinu Egypte numei nu min ahi. Gen 41:45, 50; 46:20.

Aser Asher ven.

Ashdod Philistine te dinga kho thupi tah ahi. Josh 11:22; 15:46-47. 1 Sam 5:1-7; 6:17. 2 Chr 26:6. Neh 13:23-24. Isa 20:1. Jer 25:20. Amos 1:8; 3:9. Zeph 2:4. Zech 9:6.

Asher Jacob chapa khat, Israel phung 12 laha phung 1 ahi. Gen 30:13; 35:26; 46:17; 49:20. Ex 1:4. Num 26:46. 1 Chr 2:2; 7:30, 40. Asher phung hi Canaan sahlam’a a-cheng un ahi. Josh 19:24-31; Aser: Luke 2:36.

Ashima Hamath pathen khat ahi. 2 Kgs 17:30.

Ashkelon Philistine te khopi mun thu pi tahkhat ahi. Judg 14:19. Jer 25:20; 47:5, 7. Amos 1:8. Zeph 2:4, 7. Zech 9:5. Askelon: Judg 1:18.

Asnapper Assyrian leng pa. Ezra 4:10.

Asshur Assyrian ven.

Assur Assyria ven.

Assur Assyria ven.

Assyria Malai khanga chu Assyria te hi galsat ana hat lheh un, Israel Sahlanggam (Northern Kingdom) chu a na-jou un, Israelte chu soh in akai mang un, Assyria gama khopem dingmun leh soh din mun in ana um un ahi. 2 Kgs 18:9-37; 19:35-37. Isa 7-8; 10:12; 14:23. Hos 10:6. Nah 3:1-19. Asshur Ge 10:11; Number 24:22-. Assur Ezra 4:2.

Athaliah Ahab leh Jezebel chanu ahin Judah lengnu dinmun ana lan ahi. 2 Kgs 8:26; 11:1-20. 2 Chr 22:2-12; 23:12-21

Athens Greece mite khopi len pen ana hin, pathem tampi hou na mun jong ana hi. Paul in hiche khopi a um chihgut (philosophers) ho heng a Pathen thu ana sei phong in ahi.  Acts 17:15-22; 18:1. 1 Thes 3:1.

Augustus Jesu hung pen laiya Roman gamvaipo (emperor) pa min ahi. Luke 2:1. Acts 25:21, 25; 27:1.

Azariah

Azzah Gaza ven.

(B)

Baal Canaan mite ho gotui pathen min ahi. Hiche gotui pathen in agam u va muchi leh gancha ahin nomsah a atahsan uva, ahou u ahi. Thulhun Lui khang laiya jong chu Israel te kim khat in jong ana hou khah u ahi. Num 22:41. Judg 2:13; 6:25-32. 1 Kgs 10:18-28; 11:18; 17:16; 21:3-4. 2 Chr 23:17. 12:16; 19:5; 23:13; 32:29, 35. Hos 2:8; 13:1. Zeph 1:4. Baalim: 1 Sam 12:10.

Baalah Kirjath-jearim ven.

Baal-Berith Schechem muna Canaan mite pathen Baal noiya um ahou u pathen ahi. Judg 8:33; 9:4. Berith: Judg 9:46.

Baal-Peor Moabites ten Baal pathen noiya ahou u pathen ahi. Num 15:1-9. Deut 4:3-4. Ps 106:28-29. Hos 9:10. Peor: Number 31:1-18. Josh 22:17.

Baal-Zebub Philistines ten Baal pathen noiya ahou u pathen ahi. 2 Kgs 1:2-16. Beelzebub: Matt 10:25; 12:24.

Baasha Sahlam Israel leng gama Lengpa Jeroboam that a, laltouna lo pa ahi. 1 Kgs 15:16-33; 16:1-13. 2 Kgs 9:9. 2 Chr 16:1-6. Jer 41:9.

Babel Babel indansang ven.

Babylon Babylon gama kho munpi (capital) u ahi. BC 587 kum a Jerusalem kulpi kisuh chim chun Lhanglam Lenggam (Judah) sunga cheng ho chu Babylon lama soh in ana kai doh un ahi (2 Chr 36:5-21). Babylon a soh chan u thusim hi 2 Kings, Jeremiah, Ezekiel leh Daniel lekha bu ho a kisim doh thei je. Thuphonbu (Revelation) in Babylon hi thilse leh miphaloutah tin a  na te kah in ahi (Rev 14:8; 16:19; 17:5; 18:2, 10, 21).

Babylonia Babylonia te ho hi gal thahat tah ana hiuvin BC 587 kum chun Lhanglam Lenggam (Judah) a cheng te ho chu Babylon gam langa soh in ana kai mang uve. BC 539 kum chun Babylonia te chu Persia te khut noiya ahung um kit un ahi. Hiche hi Isaiah leh Jeremiah thuphon hung gui lhun na khat ahi. 2 Chr 36:5-21. Isa 14:22. Jer 50:9. Chaldeans te gam: Ezek 12:13. Sheshach: Jer 25:26. Shinar: Isa 11:11.

Balaam Israelte chunga papset chuh sah nading leh thilse boldia Moab leng pa Balak in akom pa ahi. Num 22:1-24-25. Deut 23:4-5. Josh 13:22; 24:9-10. Mic 6:5. 2 Pet 2:15. Jude 11. Rev 2:14.

Balac Balak ven.

Balak Israelte ho chunga papset chuh sah nading leh thilse boldia Moab leng pan akom pa ahi. Num 22:1-24:25. Josh 24:9. Judg 11:25. Mic 6:5. Balac: Rev 2:14.

Barabas Gal-guh bol’a mi-that pa ahi. Pilate in Pakai Jesu thu akhol’a, Jesu thadia mipin alhusah uva, akilhah doh “Barabas” chu ahi. Matt 27:16-26. Mark 15:7-15. Luke 23:18. John 18:40.

Barak Canaan mite chung’a galjou’a thutan vaihom Deborahnu sepai jalam kai pa ahi. Judg 4:1-24. Heb 11:32.

Barbarian Greeks te hon jatdang, gamdang mite leh namdang te ho asei nao ahi. Acts 28:4. Rom 1:14. 1 Cor 14:11. Col 3:11.

Bar-Jesus Pakai Jesu tahsana Paul tohkikop chu leh Paul kholjin masatpen chunga ana kikiop pi ahi. Acts 4:36-37; 9:27; 11:22-30; 12:25; 13:1-14:28; 15:2-39. 1 Cor 9:6. Gal 2:1, 9, 13. Joses: Acts 4:36.

Bartholomew Jesu seijui 12 ho laha 1 ahi je. Matt 10:3. Mark 3:18. Luke 6:14. Acts 1:13. Nathanael: tia kikou pa jong hi mai thei ahi. John 1:45-46.

Bartimaeus Mitcho khut do a kivah, Jesun kho amu sah pa ahi. Mark 10:46-52.

Baruch Prophet Jeremiah golpa leh Jeremiah lekha sun a pang pa ahi. Jer 32:12-16. 36:4-32. 43:1-7; 45:1-2.

Barzillai Leng David achapa Absalom in thading agot laiya anapan hu pa ahi. 2 Sam 17:27-29; 19:31-39. 1 Kgs 2:7.

Bashan Israelten Canaan gam alo jou uva Manasseh chilhah konkhat chenna dinga kipe Jordan vadung solama um lei phatna mun ahi. Num 21:33-35. Deut 3:13; 29:7. Josh 13:11-12. 2 Kgs 10:32-33. Neh 9:22. Ps 22:12. Ezek 39:18. Amos 4:1.

Bath-sheba Uriah jinu, David in achonset pi nu ahi. Ajipa thi-nunga David jia hung pang kit ahi. 2 Sam 11:1-27; 12:24. 1 Kgs 1:11, 15-31; 2:13-25. Bath-shua: 1 Chr 3:5.

Bath-shua Bath-sheba ven.

Beelzebub Baal-zebub ven.

Beer-sheba Abraham leh Abimelech in akitepna hon chintup na dia tuikul acho hon, chule hiche tuikul kimvela um kho khat min ahi. Gen 21:31-33; 26:32-33. Judg 20:1. 2 Sam 3:10. Amos 5:5.

Bela Zoar ven.

Belial Satan ven.

Belshazzar Babylonte lenggam kichai dingthu lamdang tah a bang chunga (wall) lekha hung kisut khum Babylon leng pa ahi. Dan 5:1-31; 7:1; 8:1.

Belteshazzar Daniel ven.

Beniah David a dia kitah taha hungpang khonnunga Solomon khanga sepai lamkailen pena hung pang ahi. 2 8:18; 20:23; 23:20, 22. 1 Kgs 1:8-44; 2:25-46; 4:4. 1 Chr 11:22, 24; 18:17; 27:5-6.

Ben-ammi Lot chapa leh Ammonites te hung kon doh na pa ahi. Gen 19:30-38.

Ben-hadad Syria gama Damascus leng chom cheh thum minput ahi.

  1. Ben-hadad I,
  2. Ben-hadad II,
  3. Ben-hadad III,

Benjamin Jacob chapa lah a khat ahin chule Israel phung khat hung kon doh na jong ahi. Gen 35:18, 24; 42:4, 36; 43:14-29; 45:12-14, 22; 46:19, 21. Ex 1:3. 1 Chr 2:2; 7:6; 8:1. Benjamin phung ho hi Canaan gamlai mun a acheng uve. Josh 18:11-28.

Berea Macedonia gamkaiya um Paul in aga vil kho chu ahije. Acts 17:10-14.

Berith Baal-berith ven.

Bernice Paul hung kimanchah masang jepa Palestin gama Roman te gamvaipo Herod Agrippa II chan na pa sopi nu ahije. Acts 25:13, 23; 26:1-23.

Berodach-baladan Apalai ho Judah gam Leng Hezekiah neilegou ve lhih Babylon lengpa ahi. 2 Kgs 20:12-19. Merodach-baladan; Isa 39:1.

Bethabara Jordan vadung pang laha John in mite ho baptize achan sah mun ahi. John 1:28.

Bethany Jerusalam khop pam langa um Jesun angailuttah Lazarus leh asopi Mary leh Martha toh achen nao kho mun ahi. Jesu vana akal tou na mun jong ahi.  Matt 21:17; 26:6. Mark 11:1, 11-12; 14:3. Luke 19:29; 24:50-51. John 11:1, 18; 12:1.

Bethel Jacob in amanga vana kona kalpi amuna mun chu ahi. Gen 12:8; 13:3-4; 28:10-19; 35:1-15. Josh 16:2. 1 Sam 7:15-16; 10:3. 1 Kgs 12:28-33. 2 Kgs 23:4, 15-20. Jer 48:13. 2 Kgs 23:4, 15-20. Jer 48:13. Hos 1-8.0:15. Amos 7:10-13. El-bethel: Gen35:7.: Luz: Gen 28:19.

Bethesda Jesun kengbai pa adamsah na mun Jerusalem a um tuikul min ahi.  John 5:2-8.

Bethlehem Jesuralem lhanglhumlam mile 8 mun gam la a um khokhat min ahije. David leh Jesu hung pen na kho ahi. Micah 5:2 leh Luke 2:1-7 sung sim le chun Jesu hungpen ding thu sei masat leh gui lhunna mun ahi. David thao nu channa mun ahi. David khopi tin jong aki hei.

Bethsaida Galilee tuikol sahlam leh Jordan vadung kom a um kho khat ahi. Peter, Andrew leh John te ho chen na kho ahi (John 1:44; 12:21).

Betrothed Ki chen pi dinga kikhao khisa tin a ahi (Matt. 1:18; Deut. 20:7).

Bible Bible hi Pathen haikhum Kamchang ahi. Bible sunga hin lekhabu, Thulhun lui (OT) sunga 39 leh Thulhun Thah (NT) sunga 26, agom a 66 um ahi. Biblia hi Greek pao va “lekhabuho” tina ahi. Ahin hiche “lekhabuho” chubu khat in ahung kisem doh in ‘Bible’ tin ahung kimin vo e.

Bildad Job thohgenthei thoh laiya ahung lhamon ho laha khat ahi (Job 8; 18; 25).

Birthright Pendol a kona chanvo channa. Hebrew insung peng masa pen chapan aletni a chan vo anei ahi.

Bishop Lhagao lama khoukhah a pang ahi (Acts 20:17, 28; 1 Pet. 5:2).

Bless Phatthei bohna ahi. Thilpha peh, thilpha deisah peh, kipah, chuleh Pathen vaichoi tina ahi Pathen in phatthei aboh teng, apanhun, maipha anga sah in, akipa sah e (Gen. 1:28; 12:2-3; 14:19-20; Acts 3:26; Matt. 5:3-12). Mihem in Pathen phatthei aboh teng a hou’un, avaichoi’un, kipathu alhut’ui (Ps. 103). Mihem in mihem te ho phatthei aboh thei je (Gen. 27:4). Phatthei bohlo na pen chu ahi leh leisetthil hi louva lungsunga chamna um na ding ahi.

Blood Mihem leh ganhing tahsa sunga um thisan ahi. Hiche thisan hi hinna toh aki te kah jin ahi (Gen. 9:4). Thulhunlui sunga thisan aki ti teng leh thina ahilou leh thagumso na vetsah na ahi (Gen. 4:10; 9:6; Prov. 1:16). Thisan hi Thunlhunlui sunga kithoina a thupi pen ahi (Lev. 1:5; 3:2; 4:18). Thulhunthah sung Christa thisan lon hin eiho dinga huhhing nalampi eisem peh u ahi (Rom. 5:9-10; Heb. 9:12-14).

Bloodguiltiness Mihem thisansohleuva tha a kona chonsetna ahi (Ps. 51:14).

Boaz Ruth jipa ahi (Ruth 4:13). Ruth teh nu Naomi te phungsunga mihao tah khat ahi. Hiche pa hin Ruth leh atehpi Naomi kivah theina dia alou laiya lhosoh ga aki lo sah in ahi. Khonung in Boaz in Ruth akichen pin David phunggui kipat na ahung hi (Ruth 1-4).

Body Christiante leh houbung pumkhat hina thuseina dia tekah a kimang ji ahi (rom. 12:4-5; 1 Cor. 12:12-14; Col. 1:18).

Book of Life Tonsot gotna leh thutanna toh kipel a hinna chang mite ho min kisutlutna minbu ahi (Ex. 32:32-33; Rev. 20:12, 15).

Born Again Penkit tina ahi (John 3:3). Christa chu a Pakaiya leh ahuhhing pua kisana, ahinkho kilhandoh ho dinmun ahi (1 Pet. 1:23). Jesun Nicodemus henga Pathen toh kikoptheina dia “napenkitding ahi” ati (John 3:5).

Bowels Tahsa sunggil langa um ho seina ahi (Job 30:27) ahilou leh lunglaigil a dou tina jong ahi (1 John 3:17).

Breeches Pasal ho sungchen ahi (Ex. 28:42).

Brethren Sopi pasal ho tina ahi. Insungmi seinan jong akimang e (Gen. 47:1), phungkhat seina jong ahi (Ex. 2:11), chuleh lhagaova kiloikhom ho tina jong ahi (Acts 20:32).

Bride Mounu tina ahi. Bible in houbung hi mounu tin atekah e. John thuphonna a houbung hi Christa dia ‘mounu’ tin asei je (Rev. 21:9). Lhagaova kon in moupan mijouse huhhing chang din akkouve (Rev. 22:17).

Bridegroom Christan ama le a Houbung kijopdan aseina a amanchah paochang ahi (Mark 2:19-20).

Brimestone English paova songmeika tina ahi. Khat vei veileh sulphur in jong akisei je (Luke 17:20). Pathen thutanna seina jong akimang e (Ps. 11:6; Rev. 19:20).

Brood Paochang umdol a lehdin ‘vachabuh’ tina ahi. Anun avah leh vachanou ho sei na ahi (Luke 13:34).

Bull Kithoina a kimang gancha ahi (Heb. 10:4).

Burden Pohgih tina ahi (2 Kings 5:17; Luke 11:46; Isa. 15:1).

Buried Mithi kivui tina ahi. Thulhunlui khang chun mithi ho hi songko kotkha nei sunga ana kivui jiuve. Molpang ahilou leh aken thimlaiya abol jiuve. Paul hi tuiphum hi thina leh kivui dan toh atekah e (Rom. 6:4).

Burn Meiya hal tina ahi (Ex. 3:2; Luke 3:17). Lungsung mei bang satna toh jong atekah ji (Ps. 79:5; Luke 24:32; 1 Cor. 7:9). Kithoina sa meiya hal hi kithoi na sunga dankhat ahi (Ex. 29:25).

Burning Bush Sinai kimvela hamkhul meikah banga um chu ahi (Ex. 3:2). Pathen in Mose lung sung tongkha dia hamkhul meikah banga amusah ahi.

(C)

Caesar Rome mite lah a phung khat min ahi. Julius Caesar thi nunga Rome gama lamkailen ho (emperors) minlun ahung kimang peh e (Matt. 22:17).

Caesarea Herod the Great in ana sah khopi khat ahin, Caesar Augustus jana leh geldoh jing na dia ana sah ahi. Hiche khopi hi Mediterranean twipi kom aum Carmel mollhang, lhanglam mile 23 vel gam la mun a um ahi. Solchah Paul kum 2 jen sonkul ana tan na mun ahi (Acts 23:33). Palestine gamsunga Rome te khopilen ana hi.

Caesarea Philippi Lebanon mol lhang chunga kitung khopi ahi. Hiche khopi hi Galilee twipi a kona sahlam mile 25 mun a kisong ahi. Herod the Great chapa Philip in hiche khopi hi anakehlet be in, Roman emperor ja na vetsah na dia ana tun ahi. Hiche khopi hi Peter in Jesu hi ahing jing Pathen chapa Christa ahi aphon dohna mun ahi (Matt. 16:13-17).

Caiaphas Thempu chung nung ahi. Jesu thatdia hin gong pa ahi. Jesu tha tei na ding in ana gong in chu leh thathei na dingin demtheina chomchom ana hol e (John 11:47-53; Matt. 26:3-68). Mihem khat tha theina dia hi thempu (priest) hon tha anei lou u ahi. Ahia mihem khat umdan leh natoh sei se le a, mipi lung han saha, hichun vaihoma pang Rome lamkai ho lung suhhang sah a kona tha ding ti ahi. Thempu ho chun Jesu hi Jews te lengpa ki ti leh Rome lengpa Ceasar dinmun chu a, ahin gel diu hia kona chu atha diu ti agel u ahi.

Cain Adam leh Eve chapa masa pen ahi (Gen. 4:1). Cain leh athilto chu Pathen ang sunga santhei dol ana hi poi. Hiche jeh in Cain in anaopa Abel a tha loi. Cain hi leiset chunga tolthat masa pen ahi. Ama chondan hi chonset hung kibe na khat ahi. Pathen lunglhai sah jou lou na hin, engset aso dohsah thei jin, hichun lung han asoh sah in, lung han chun tol a thasah in, Pathen a lhemlhan, Pathen toh kikhen na aso sah e (Gen. 4:1-24; Heb. 11:4; 1 John 3:12; Jude 11).

Caldron Anhona bel len tah khat ahi (1 Sam. 2:14).

Caleb Jephunneh chapa ahi. Canaan gam sunga guhthima thukhol dia kisol mi 12 lah a khat ahije (Num. 13-14; 1 Chron. 4:15). Hiche 12 laha chun Caleb leh Joshua bou in Canaan mite ho ajo diu atahsan lhon e. Adang mi 10 vang chun ki jou pon te atiuve. Atam jo mudan chun Israel mipi te ho lung akichat sah e. Caleb hi Israel sunga Judah phung khai a kon mi ahi (1 Chron. 2:18-19, 42).

Calvary Jerusalem kulpi pam langa um mollhang khat kikouna min ahi. Hiche mun a hi Pakai Jesu Thing pel a ana ki khen beh a, tha-a a na umna mun chu ahi (Luke 23:33). Hiche paochang “calvary” hi Latin pao va kon-a ki la son ahin, “luchang gu” tina ahi. Calvary mol mun hi mithi ho luchanggu ki kholna mun ahi. Aramaic pao-va “Golgotha” ti ahi kit e (Mark 15:22).

Camp Chom khat ngahmun tina ahi. Chele vah le lhon ache na mun u alhun kah uva chom khat lhambuh ham, ponbuh ham akisahuva achen na mun u ahi. Israel te Egypt gam a kon ahung pot doh u chun ngahmun tampi a ahung ki nga pa pa u ve (Num. 33:1-49).
Cana of Galilee gamkaiya sunga Capernaum kho kom a um kho khat min ahije. Pakai Jesun moupui golvah na a lengpi tui abei phata, tui chu lengpitui aso sah na kho mun chu ahije. Hiche hi Pakai Jesun thilkilamdang abol pat na ahi (John 21:1-11).

Canaan
1. Ham chapa son leh chi lhah ho chenna mun le jang ahije. Palestine gam kimvel a phung le chang soh ho khosat na mun ahi (Gen. 10:1, 6, 15-18).
2. Tuipisan leh Jordan vadung kikah a Canaan mite ho ana chen nao mun chu ahi. Pathen in Abram leh achilhah ho peh dia ana kamtep peh na mun chu ahi (Gen. 15:3-7).

Canaanites
1. Christa penmasang kum 2000 B.C laiya Abram Pathen in achenna kon a akou doh masanga Canaan mun a ana cheng mite ho ki kou na ahi (Gen. 12:5-6). Abraham leh achi lhah hon aga lo khum u ahi. Thilsemthu pathen ahou jeh uvin Pathen in Isreal te thuapen, Canaanites ho chu agam uva kon in ana del doh un ahi. Hiche gammun a ana cheng Canaanites ho leh Israel te kichen ding hi gah tah a kham ana hi (Deut. 7:3).
2. Thulhuh Thah sunga Jews hon khat in jong aki sei je. Ama ho hin Rome thunei na hi ana dou u ahi. Pakai Jesu solchah Simon jong chu hiche ho lah a chu ana jao kha din gin chat aum e (Matt. 10:4). Ama ho hi zelotes ahi lou leh zealots tin jong aki heu ve.

Candace Thulhun Thah khang laiya Ethiopia leng nu mei ho kikou na min ahi (Acts 8:27).

Captain Sepai lamkai ho phom min ahi (Judgs. 4:7). Christa ki kou nan jong akimang e (Heb. 2:10).

Captivity Gamsung mite gamchom langa soh a ki kai mang tina ahi. Kum 772 B.C. lai chun Sahlam Israel leng gam a cheng mite ho chu Assyrian miten soh in ana kai doh uve (2 Kings 15:29). Kum 587 B.C, chun Lhanglam Judah lenggam a cheng mite ho chu Babylonian te hon soh in ana kai doh u ve (2 Chron. 36:6-7).

Carmel Mol Palestine gam sahlam mun a um Mol min ahije. Hiche mun a hin Prophet Elijah leh Baal pathen ho themgao ho ana kitet uve. Elijah in Pathen a kona thahat na toh Baal pathen themgao ho chu ana jou in ahi (1 Kings 18:17-39).

Carnal Tahsa thil ngaichat ho sei na ahi. Corinth kho a Christian ho chu ama ho tahsa dei chat leh ngaichat jal in boina chom chom leh kikhenna ana toh uve (1 Cor. 3:1-5).

Cart Kang bem ni nei leng ahi. Bong ham loi hamin akai ja kitol ahi. Bong leng ahi lou leh loi leng jong akiti (1 Sam. 6:7-8).

Cave Lei ahi lou leh song ko noiya lut le theina ako um ahi. Hiche ho hi ama leh ama-a umloi jong aum in, mihem in avu thu jong aum e. Hiche lei kou leh song ko sunga hi mi jong cheng theiya, sa jong cheng thei chule lut le pot le na a jong akinei ji e (Gen. 19:30). Kim khat in kivui nan jong amang jiuve (Gen. 49:29).

Cenchrea Paul khol jin ani veina a ajot pa Corinth kho a tuikong ngah mun ahi (Acts 18:18). Paulin houbung um na tia ana sei na chu ahi (Rom. 16:1). Hiche hi Corinth kho a houbung toh kijop houbung hi ding in tahsan aum e.

Censer Choi le yang khai, gimnam tui koi na ahi (Num. 16:6-39).

Census Gam sung khata mi ijat um ti hetna dia minsimna ahi (2 Sam. 24:1-9; Luke 2:1-3).

Centurion Rome seipai mija khat chunga vaihom dinmun ahi (Acts 10:1, 22).

Chalcedony Songmantam jat khat ahi. Vanchung khopi/ Van Jerusalem khopi kijep na tia ki sei chu ahi (Rev. 21:19).

Chalkstone Song kang nem jat khat ahi (Isa. 27:9).

Chamber Insung ahi lou leh mipi umna in a inden khat tina ahi (2 Kings 23:12).

Cherith Prophet Elijah ana kiselna vadung neo mun chu ahi. Va-ah in Elijah an ana vah na mun chu ahi (1 Kings 17:3-5).

Cherubim Lentheina lhanei ya kisem vantil ho ahiuve (Gen. 3:24). Ama ho hin Pathen avahchoi jing uva chule aloupi na aphon jing u ahi (Ezek. 10:18-20).

Chief Insung leh phungsunga phung lamkai ahi. Khosunga haosa ho kikou na jong ahi (Num. 3:24, 32).

Chief Seats Scribes ho leh Pharisee ho mun sang mun ahi. Jesun anungjui ho henga, “mite lhacha a pan chu asang pen mun a um ahi” tin ahil e (Mark 12:31).

Chilion Elimelech leh Naomi chapa, Ruth ji pa sopi pa ahi (Ruth 1:2-5).

Chios Paul kholjin athum channa a ahin jotpa Aagean tuipilen kol sunga um gamleimun khat ahi (Acts 20:15).

(D)

Dagon Philistines te pathen lenpen ahi. Hiche limsemthu hi Ashodod kho mun a Pakai thingkong maiya lhu chu ahi (1 Sam. 5:1-6).

Daleth Hebrew te lekha chang li channa pa chu ahi (Ps. 119:25-32).

Damascus (Syria Damascus) Syria gam khopi ahi. Sahlam Palestine gam Hermon mol sahlam mun a um khopi ahi. Paul in Christian te ho suhgenthei ding agot a che na mun ahi. He cheva Jesun akimuto pia ahinkho hung ki khel ahi (Acts 9:1-8). Damascus khopi hi leiset chunga khopi lui hung minthang peh in khopi khat ahi (1 Chron. 18:6).

Dan

  1. Jacob chapa nga chan na pa min ahi. Isreal te phung som le ni laha phung khat ahiuve (Gen. 30:6; Num. 1:38-39).
  2. Dan phung mite chena gama kho khat min ahi (Judg. 20:1; Isa. 10:30).

Daniel

  1. Thulhun Lui khang laiya themgao khat ana hi.  Babylon te leh Syria te maiya Pathen atahsanna kichen tah a aphondoha ahinkho phal doh leuva dinpi pa ahi. Leng Darius ada achama ana housah vang uva ana hou chom lou ahi. Sahem kul sunga seluta ana um Pakai yin kilamdang tah a ana huh doh ahi (Dan. 1:7).
  2. David chapa khat Chileab min jong ahi (1 Chron. 3:1).

Darius Persia te leng ho kimin kouna ahi. Hiche min a kikou leng jat li Thulhun Lui bu sunga akimu doh thei je:

  1. Darius I ahilou leh Darius Minthang chu ahi. 522-485 B.C. kum sunga lengvai ana poh ahi. Cyrus ana jo a, Persia te khut sunga ana sohchang Jew te ho agam uva akile kitna diuva phal pehna ana peh ahi (Ezra 6:1-12).
  2. Darius II ahilou leh Persian mi Darius ti ahi (Neh. 12:22). Ama hin 424-330 B.C kum sunga lengvai ana poh ahi.
  3. Darius III ahilou leh Darius Codomannus ahi. Ama hin 336-330 B.C kum sunga levang ana poh ahi. Daniel themgao thusim melchih dung jui ahi leh ama hi Persia te leng ali channa ahi (Dan. 11:2).
  4. Mede mi Darius. Amah in gamkai chomchoma lamkai ho chunga Daniel vaihoma ana pan sah ahi (Dan. 6:1-2). Thukhol gilkim khat in ama pa hi Darius II chu ahi atiuve.

Dathan Gamthima Mose lamkai na dem jinga mipite adihlou lama pui chavaipa chu ahi. Ama leh anung ho Pathen thupeh anel jehuva leikon atha gama u ahi (Num. 16:1-35).

Deacon Houthua kiloikhomna a lhacha leh sol le a pang hou kikouna min ahi. Greek mite laha mi sagi kilheng doh ho hi lhacha masa ho hi ding in tahsan aum e. Jerusalem houbung in kelhah a neh le chah hom dia apan sah ho jong chu ahiuve (Acts 6:1-7). Lhacha ho hina 1 Timothy 3:8-13 sunga akisim doh thei ye. Hiche lhacha ho hi Houbung umtil khang lai chun apan mun u ana thupi lheh e. Phoebe hi numei lhachat khat in ana kisim e (Rom. 16:1).

Dead Sea Tuipi thi tina ahi. Hiche tuipi thi hi adung mile 15 vel saova, avai mile 10 vel len ahi. Jordan vadung tui lon lut na ahi. Leiset a anem pen mun khat ahi jeh leh khohun asah jeh in tui hi meiya kihon bang in hun akang ji tai. Hiti jeh in tui jong chibang in a al e (Josh. 3:16; Joel 2:20).

Dead Sea Scrolls Dead Sea kiti “Tuipi Thi” kim vela 1947 kum a ana kilai doh mailai khang ana kisun lekha jol kisei na ahi. Hiche lekha jol ho hi 250 B.C. lai leh A.D. 68 kum a ana kisun a leibel sunga ana kikoi tup chet ho ahiuve. Hiche lekhajol laha kichehtaha kimu doh khat chu ahi leh Isaiah Themgao lekhabu ahin Hebrew pao va ana ki sun ahi.

Deaf Khoja lou tina ahi. Hiche khojah lou umdol hi lhagao lama khoja lou toh ana kite kah e (Isa. 42:18-19).

Debir

  1. Eglon leng pa ahi. Joshuaana tha Amorite leng nga ho laha khat ahi (Josh. 10:3-26).
  2. Cannan mite kho khat min ahin Joshua in ana lo khum ahi (Josh. 10:38-39).

Deborah Isreal te lah a themgao leh thutan a pang numei khat ahi (Judg. 4:4-14).  Gal jo na la toh galjona ana bol e (Judg. 1:11).

(D)

Decapolis Romete vaipohna hop sunga, Palestine sahlam leh Jordan vadung solam a um gamkai khat min ahije. Hiche gamkai (district) sunga hin Greekte a cheng tampen uve (Mt 4:25).

Deer  Sazuh min ahi. Hebrewte hon sazuh sa ana ne jiuve (Deut 14:5).

Delilah  Philistine numei hi dia ginchat um ahi. Ama nu hin Samson sam ana vo peh ahi. Hia kona Samsom atha lhasam doha, genthei taha, agalmi Philistine te khuta thi ahi (Judg 16:13-21).

Demetrius

  1. Ephesus kho a cheng, Diana pathen nu houin a dia houdia thillim sempa ahi. Paul thuseia kon in ama kiveina le sumholna chu abin lon, solchah Paul douvin ana pang e (Acts 19:24-31).
  2. John in ana phondoh Christian tahsan mi khat ahi (3 John 12).

Demon Lhagao boh, Pathen dema leh douva pang ahije (12:22-24). Jesun lhagao boh vop phachompi ana no doh e (Matt 12:22-24; Luke 8:27-39).

Devil Thujou leh mi lhemlha a pang Satan natoh kiphonna ahi (Luke 4:3).

Dinah Jacob chanu, Hiv mi Hamor chapa Schemein asuhset nu ahi (Gen 34:2).

Dinaites Sahlam Lenggam (Northern Kingdom) Assyriate khutnoiya alhuh nunguva Samaria gam lo dim Assyria jat nam khat ahiuve (Ezra 4:9).

Disciple Mikhat henga thujil ahilou leh mikhat nung jui tina ahi. Jesu Christa thuhil tahsana anuiyui ho kikou na ahi pen e (Acts 6:1-7).

Divination Thilsoh lamdang ho a kona khonung a hungsoh ding thil ho mu doh theina leh sunggil thu hettheina ahi (Jer 14:14).

Doxology Pathen thahatna leh loupina la leh thu chom a ki sei phongna ahi (1 Chron 29:11; Luke 2:14).

Dungeon Leinoiya kibol songkul ahi. Joseph leh Jeremiah chu hiche leinoiya um songko sunga ana ki khum ahi (Gen 39:20; 40:15; Jer 37:7-16).

Dura Babylonia gama leng sana a kisem Nebuchadnezzar lim ki tuna mun ahi (Dan 3:1).

(E)

Ezekiel (Themgao)

Ezekiel kum 25 alhin in, ama leh ainsung mite ho B.C 597 kum in Babylon ten soh in ana kai doh un ahi. Soh a akai mang jou uva pat kum 5 lhin kum in Themgao (thuphong) in ahung pang in ahi. Ama lekha sut hi Ezekiel Themgao Lekha Bu aki ti.

A lekha bu sunga ama hi Buzi chapa, Thempu (priest) ti aki sei je (Eze 1:3). A mit mua hoi asah tah numei aki chen pi (Eze 24:16). Ama henga kihetsah chu “Babylon miten Jerusalem khopi asuh chim diu, aji nu jong hiche nikho a thi ding” ti hi ahi. Ahin kho sunga hiche hi adou lel pen e.

Ezekiel aji nu pul adouva alung hem sung leh ami ten Jerusalem khopi Babylon ten asuh chim a a lung hem u toh aki toh e. Hiche te ni hi adou khom u ahije. Ezekiel in a lekha sutna a “mihem te hi itabonga chonse a, thu ngai lou mi te ihiuvem” ti thu asei je.

(G)

Gaash Mol

Ephraim gam sunga mol lhang khat ahin, hiche mol a hin Joshua ana ki vui je.

Gabriel

Pathen vantil khat min ahin Daniel henga ana ki lah in (Dan 8:16), Zacharias henga jong ana ki lah in (Lk 1:18-19), chule Nungah theng tah Mary henga jong ana ki lah e (Lk 1:26).

Gad

Jacob chapa asagi chana, Zilpah toh ahin pa min ahi (Gen 30:10-11), Israel phung som le ni ho laha phung bul khat ahi. Ama hi mi lung ngam tah, gal sat tha nom tah tin jong aki hei. Ama chi lhah ho hi Jordan vadung solam a acheng uve (Josh 13:24-25).

Gadara

Galilee luidunga kona mile 6 vel a um Greek te khopi khat ahi. Thulhun Thah (NT) khanglaiya chu hiche khopi hi Roman vaipohnoiya um Perea gamkai sunga khopi len pen ana hi.

Gaddi

Canaan gam ve lhi dinga kisol mi somleni laha khat ahi. Gaddi hi Manasseh phung tha lheng ahije (Num 13:11).

Gaddiel

Canaan gam ve lhi dinga kisol mi somleni laha khat ahi. Gaddiel hi Zebulun phung tha lheng ahije (Num 13:10).

Gaius

Macedonia mi ahin Paul toh ki loi khat ahi (Solchah 19:29).

Derbe mi ahin Paul toh ki loi khat ahi (Solchah 20:4).

Corinth mi ahin Paul Pathen na toh na kona baptize changpa ahije (1 Cor 1:14).

John in alekha thot thumna asei pa chu ahije (3 John 1, 5).

Gallio

Roman gamhop sunga Achaia gamkai vaipo pa ahi. Paul leh Corinth kho mite ho kiboina thua kidal se pa chu ahi (Solchah 18:12-17).

Gamaliel

Paul in thu ana jilna pa ahi (Solchah 22:3). Jews te ho thua kiloikhomna Sanhedrin a pang khat ahin, Solchah ho leh houbung ho suh gentheiya abol u chu ana dem in ahi (Solchah 5:33-39).

Gashmu

Samaria te lamkai khat ahin, Jews te sohchanna kon ahung ki nung le kit uva, Jerusalem kulpi chimsa Nehemiah lamkaina noiya thah sah phat kit ding thua adem a pang khat ahi (Neh 6:6).

Gehazi

Themgao Elisha lhacha a pang pa ahi. A kitah lou jeh leh kiloset jeha sapset change phah pa chu ahi (2 Lengte 5).

General Epistles

Hebrew te henga lekha thot, James  lekha thot, 1 leh 2 na Peter lekha thot, 1, 2, leh 3 na John lekha thot, Jude lekha thot ho hi ahiuve. Hiche ho hin mijouse hopa alhang pia thu ahil jehu leh alhang pia boina thu ho asei jeha alhangpia lekha thot kiti ahi. Ama ho hi Hopjao Lekha Thot (Catholic Epistles) tin jong aki ti.

Gentile

Jews jat mi nam hi lou jat dang ho kisei na ahi. Jews te ho jat dang ho hi atheng louva ana muva, ana mu neo u ahi (Jer 9:26). Ahin Jesu Christan hiche kikhenna chu along toha ana suhmang ahi tai. Hichu mimal kisihna kon leh tahsanna a kona kichang ahi (Gal 3:28).

Geshem

Arab mi te ahin, Jews te sohchanna kon ahung ki nung le kit uva, Jerusalem kulpi chimsa Nehemiah lamkaina noiya thah sah phat kit ding thua adem a pang khat ahi (Neh 2:19; 6:2).

Gethsemane

Jerusalem khopi pam langa Olives mol koma um hon khat min ahi. Jesu Christa johdoh leh matdoha aum ding kona lung gim taha aga taona hon mun chu ahi (Mk 14:32-46). Hon lei sunga hi olive thing phung tam pi keh ahi je. Ajeh chu Gethsamane kiti hi olive thao nengna tina ahi.

Geuel

Canaan gam ve lhi dinga kisol mi somleni laha khat ahi. Geuel hi Gad phung tha lheng ahije (Num 13:15).

Gezer/Gazer

Canaan mite ho khopi ahin Joshuan ana lah ahi (Joshua 10:33). Levi te ho ki pe ahi (Josh 21:21). Kho nung in leng Solomon in hiche khopi mun hi Sepai pansahna munpi in ahin sem e (1 Kings 9:15-19; 2 Sam 5:25; 1 Chron 14:16).

Giants

Mi lham sanga len ho tina ahi. Bible sunga jong hiche mite ho chu ana ki sei ji e. Philistine mi Goliath (2 Sam 21:220, Anakims (Deut 2:11), Emims (Deut 2:100, Rephaims (Gen 14:5) leh Zamzummins (Deut 2:20) ho ahiuve.

Gilgal

Jordan va dung leh Jericho khopi ki kaha um mun jang khat ahi. Hiche mun a hi Hebrew miten Pathen in sohchanna Egypt gama kona Gamtep Canaan gam ahin lhut hetjing na dia molsong ho ana tun u ahi.

Gnosticism

Thulhun Thah (NT) khanglaiya ana um thu pomdan khat ahi. Hiche thuhil ho hin “Huhhing na hi thu hetgila kon a ki ngah ahi” atiuve. Thulhun Thah sunga hiche min thu aki sei poh lou na ahi Paul in hiche thuhil umdol nasataha ana dem jeh ahi. Paul in “hetgilna dihtah chu Pathen a kon ahin, mihemte lung gel ngaito ho suhtoa kon ahi poi” tin ana sei je.

Gomer

Themgao Hosea ji nu, numei ki joh nu ahi je (Hos 1:1-11). Gomer in ajipa Hosea ada lhah a, aki ngai pi pasal khat soha apan a kon a, Pathen thupeh a kon a Hosea in soh khat chohna man jata ale lahsah kit ahi. Gomer aji pa chunga akitah loudan leh Hosea ngaidam hatna hin Pathen mi ngaidam na leh ngailut na avetsah ahi.

(H)

Habakkuk

Jeremiah toh khang khat a ana sei len Juda te themgao khat ahi. Habakkuk kiti Themgao Lekha bu sun pa jong ahin ama min ki la a, Habakkuk Themgao Lekha bu kiti ahi (Hab 1:1; 3:1).

Hadad

Edom mite chunga vaipo a pang ahin, leng Solomon toh ana ki gal e (1 Kings 11:14-25).

Hail

Gel chang kisei na ahi (Job 38:22). Pathen thutanna aki sei teng leh gel chang in jong aki te kah ji e (Thuphon 8:7).

Halah

Assyria gam sung mun khat ahin Sahlam Israel lengam mite ho soha aki kai mang nao mun ahi (2 Kings 17:6).

Ham

Noah chapa thum laha alhum pen ahi. Noah chapa te thum ho chu malai khanga Canaan mite ho, Cush mite ho Phut mite ho (Africa leh Ethiopia) ho leh Mizraim (Egypt) mite ho hung kon dohna phung bul in aki heu ve.

Haman

Jews te lamkai Mordecai leh Jews te jouse tha gamdia guhthima gonga Persia lengpa Ahasuerus lhacha a pang khat ahi. A thilgon Esther in lengpa henga alhut in, Leng pan ama joh chu Mordecai khai lihna ding muna chu akhai lihsah e (Esther 3:1-9:25).

Harem

Leng khat jia pang numei ho kisei na ahi. Esther jong chu Persia leng Ahasuerus ji te ho laha khat ahi (Esther 2:8-14).

Heaven

1 Van chung lama mun ong lai kisei na ahi

2 Pathen umna mun sei na jong ahi (1 Kings 8:45)

3 Tahsan chate ho khonung a Pathen toh kum kho a, chenna ding mun jong ahi (Col 1:5).

(J)

Jeremiah (Themgao)

Judah (Lhang lam) leng gam kem suh leh man ding kona Themgao (prophet) khat ahi. Ama lekha sut hi “Jeremiah Themgao Lekha Bu” aki ti. Judah leng gam kichai langa leng 5 vai poh sunga Themgao (thuphong) khat ana hi.

Jeremiah hi Jerusalem sahlam, Benjamin phung chenna gam hop sunga um Anathoth kho mun a ana peng ahi (Jer 1:1-2). Josiah leng vaipoh kum 13 kum, 627 B.C vel laiya chu thuphong dinga Jeremiah hi Pathen in ana kou ahi.

Thuphonga pang dia ana ki kou laiya hi ama hi khang dong cha, ana hi na laiye. Pathen thuphonga apan sung kum 40 ana sot e. Jerusalem houin pi kisuh chim kum 586 B.C chana thuphonga ana pang ahi.

Pathen in thuphong dinga akouna hi alekha bu sunga mel chih thei pen ahi. Pathen in ama hi “Naobua kagondoh masanga kabel tohsa, napen lhah masanga namtin vaipi henga Themgao dia kalhen dohsa nahitai,” ati (Jer 1:5). Khangdong cha ahi jeh in aman “Ka-e, Pakai Pathen kachapang behseh-in thuseije jong kahepoi,” ana ti (Jer 1:6).

Jeremiah in akum lhom jeh in, Pathen kouna chu ana nel e. Ahin Pathen in akum lhom le tam jeha ana lhen ahi pon, aman chah nom jeha ana lhen doh ahi thu kicheh tah in ana sei peh e.

Jeremiah in ana phon jing chu Khopi Theng (Jerusalem) kichai ding leh akitep pi ami nam te asuh mang ding thu jeng ahije. Judah gamsung mite ho achonset jeh u leh athu ngai lou jehuva Pathen in gihna leh dan ana peh thu aha sei je.

B.C 586 kum in Judah te gam khopi pen Jerusalem chu Babylon ten ahung su chim un, Juda gam mite se se Babylon gam langa soh ding in akai doh un ahi. Hiche soh a akai mang u, in a chenkhom pi na tong leh soh ho sim louva mi 4860 aphau ve. Daniel leh aloi te ho jong kai mang in ana um uve. Jeremiah vang hi Judah gam mun a acheng den e.

Kho nung in gamsung a boina aum jing jeh in ama jong hinkho huhthei na ding in Egypt gam langa ana jamlut e. Themgao ahi dung jui in Egypt gamsunga jong Pathen thu ana sei jom jing e (Jer 43-44). Hiche gamsunga ana toh ho ipi pi ahi kichehtah a mu doh thei vang aum poi.

Thulhun Thah sunga Jeremiah min hi min chom chom in jong aki kou ve. Hi ho chu ahi leh Jeremy (Matt 2:17; 27:9) chule Jeremias (Matt 16:14).

 

14 comments to Bible Dictionary in Kuki

Leave a Reply

You can use these HTML tags

<a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <s> <strike> <strong>