JESU TOMNA TUPAT PONNEM LEH ATHOHNA HO

By: Rev & Dr. Khaigin Hookup

Thubul:

Jesu Thusim hinsun ho Bible’a kon’a imudan uvin Midih tah le Mi kitah tah ahiovin,Athilmu le ahetchen set’u ahinphondoh ahi ti iheove. Hijehchun kipana thupha 4 ho’n Jesu thohna,thina chuleh athodoh na chung chang thu ahin seihou leh “Shroud of Turin” a Jesu tomna Tupat ponnem scientist/medicalegal expert hon akholchil nau achom lam tah in gah veo hite.

1. Ul Thisan bang’a long (Lk.22:44)

Jesu chu Jan lam “Pakai Anjon” aneh jou uva, Aseijui ho kom’a thumopna ana nei chun Jerusalem kho dalhan Olive lhang Kidron vadung galkaijin solam pang kot khahphung (gate) Gethsmany hon a a chun alut in hiche honsung a chun hatah in ataotai. Hiche a chun a “ul thisan bang in along’e”ti imu uve (Lk.22:44). Hiche chung changa Doctor hon akhol nauvah kicheh tah a mudoh thei aum’e.

Doctor ho chun “hemohydrosis” atiovin, hichehi Ul’a thisan soh tina ahi. Hiche phat a Jesu alunggim beh seh jeh chun athil hettheina (automatic nervous system) thiguijam ho chu hung sal/kije a thisan long le chekol dan (vascular dynamics) gah danglamjeh a thisan jung jama longpai jeng thei ahi atiove.

Hichu asung a thisan ho chu thisan gui dung a kona pot doh a vun ul potna hom ho’a hung lutna hiche a pat achu ul thisan a ana kihal’a hungpot doh thei ahi. Chuleh apon chen hoa thisan abeh-e ti jong imulou jeh-un, thisan soh bang a soh tah tah hilouvin ulsa toh hung potdoh tha joh hiding in ginchat aum’e. A ipi chu hita jong leh hichan geija thisan soh hel khop’a lunggim nahi midangho lunggimna sang a lunggim jo tina ahi.

2. Jesu leh Thingpel

Jesu chu thingpel a khetbeh a um ahi tichu leisetna cheng jousen ahe soh in, hichehi kinel na bei ahi. Mithemho chun Jesu thini chu A.D. 30 April 7 nichu ahi atiovin, chule thingpel a khatbeh aumna mun jong chu Jerusalem mai lam pang a pat gamla behseh lou Golgotha lhang ahi ngeije ti iheove.

Mipilhing khat khetbeh nading Thingpel kisem chu agih a gih ahijeh in, milham in jong gih asah ahin, Jesu in jong gih asan, apojou/pujou pon, lampi a veitampi alhuh pi in a hijehchun gamvah Cerene-Simon chu aput huding in anop anop lou dong se se louvin aman un, aput sah uve(Mt.27:32,Mk.15:21,Lk.23:26). Thingpel chu asa lam 6 inch.,asaolam 11 ft. agihdan 100 – 300 vela gih hinte atiuve.

3. Jesu athi vahna jeh

Thingpel hi mi gilouho, tolthat ho akhai lihnau mun ahin, hicheho chun thipi khop’a lemna le natna anei lou jeh un phatsottah thohgim in akitom jiovin, tha le jung in nasatah a asen jing jeh u chun agim behseh jeng jiteng uleh chol behseh athao bei (exhaustion) jeh a thi jio bou ahi. Chuleh athi vah jepna diova jong akeng aheh boh jiuve(Jn.19:32-33). Jesu thidan chung changhi midang ho toh akibang poi.

Vaipoho masang a aheh set uva, suhgentheina ato chun atichung’a maha tamtah athoh ngei ding chu tahsan aum in ahi. Hicheho jeh a chu Jesu hi midang sang’in athivah jo in, anah teng’a asut u chu athimong mongtai ti ahetaovin agu khatcha jong aheh-bong tapouvin ahi(Jn.19:33,34). Jesu chu Thingpel chung achun nidan 3 (thum) vel bou akhai man’uve(Mk.15:33-35,Lk.23:44). Athi gang jehchun, Judaho boldan ngaija anam nalou ding a thao leh gim namtui kinu ji jong chu abol man tapouvin ahi(Lk.23:56, 24:1-3).

4. Jesu longdamsa

Judaho Kalchuh kut kimang ding ahijeh in, phat akino beh seh in nilhum masang’a alongdamsa chu vui tei ding in mihousa tah Arimathi-Joseph in Pilate kom ah Jesu longdamsa chu vuiding in athum in aloitoh myrrh ho bou chu anu uvin tupat pon nem in atom’un avuina ding munlam ajon taove(Jn.19:31,38-42,Lk.23:54).

Hiche thao namtui chu pound 100 ahin pound 65 a tam kimangdoh inte akiti. Tupat ponnem chu mithidung; le ni a sao amang’un a long dung lam’in jong atom jiuve. Hitichun anung lam le amalam ah atom’un ahi. Mithi chu abanho chule adang dang alhep un hitia aval doh umlou hella atomjiu mong ahi. Hitia atom chah bet jeh uchun Jesu jong chu achung a lemna/kisuhkhahna maha le thisan ho jong chu apon’ah abeh in apon chung ah akilang thei jie.

5. Jesu tomna-Tupat ponnem

Jesu thijou nimasa ni(Pathenni jingkah a) aseijuiho in Jesu lupna lhanna agache uchun along ana umta hih in atomnao tupat ponnem se se chu anaum tan ahi(Mt.27:66,Mk.16:1-8,Jn.20:1-9). Hiche atomnao ponnem chu phatah in ana kikoi tup in tunichangei jin jong muthei in aum in ahi. Amin chu “SHROUD OF TURIN” akitin tuhin Italy gam’a Turin khopia hou in khat a akikoijin ahi. Aneipen chu tillaija Rome lengpa Umberfo chu ahi. “Shroud of Turin” hin thusim ahao mama jeng in, Europe gam’a mithem tamtah hon athusim akholjiuvin ahi. Mitampin suhset ding angaito jeh-un phatah in aveng bit uve akiti.

6. Jesu lim kilangdoh

Hiche tupat pon nem hin thiltamtah iseipeh thei uve. Ajeh chu; asunglam a chun mihem lim abeh in anunglam le ama lam lim kichen tah tah in akilang’in ahi. Kimkhat vang chun lim kilahna negative tobang ahi tiloi jong aum’e.

Hiche aponna chun mihem tabong (Figure) toh lim dettah ahung doh-e hichu kum 1898 chun Secondo in alim alan chuche nung kum 1931 chun G. Enrie in jong alimma chu ala kit-in chuche lim kila hoa chun lentah in a sulen’un ana kholtoh/research abol taove. Kum 1978 chun “Shroud of Turin research project” kisalal ho alim/negative chu color photo in ahin laovin ahi. Hiche chun athil kholchilna/research bolna chu akicheh lheh keo hilouvin, thisan lonna munho chan kichentah in akilang in ahi.

7. Jesu Tahsa chung

Jesu hi asan lam feet 5 le inches 11 vel ahi. Agih jong pound 175 vel hinte atiuve. Amahi Thingpel a kikhetbeh mong ahi. Akhut, akeng, alu, atahsa chule anah mun chom chom ah vohna manchah chi chom chomho mang’a suhlemna muntamtah mu ding aum in ahi. Hiche pon mama a Jesu atahsa kilang doh a a chun thisan le tuisih lonna gobet, thisan gosa kabet but aum in ahi.

Hiche mithi chu athinung hijengjong le atahsa a pat-a tuihu (vapor) hungpot doh a adangho toh kichohhalin chemical chikhat ahinsem doh thei in hiche chu atomna ponna behchah kheh a hinte tin aseijui. Kum 1980 chun Hellen le Adlerho hin hiche atomna pon Tupatponnemhi alauvin Spectroscope ah ave chen uvin, chujouvin Chemical test ahin bol kit uvin, hiche achun thisan apang mong mong e tia kichentah a hetchen ahitai. Hiche nung a chi chom chom’a ahin test kit naova chun hiche Hemochromogen ho, Protein ho le Serum Albumen ho hi amudoh kit un ahi. Hicheho chu mihem thisan poimo tah tah lah a hung pan tha ahi. Hiche limlah hole test chi chom chom ho a kon hin Forensic Expert-ho chun hiche mithi long le apendan alemna/akisuh khahna vel ho chu akhol un ahi.

8. Jesu thohna maha ho

Hiche alemna maha ho chu; mithi vun kilhep kinot ho le vohdupnaho, kimkhat chu thisan lonna gui lam’a tobang jong akilang doh e. A op donna kon’a thisan long vang chu lentah a kipat a longlha hingei inte. Achom lamtah a hol in hiche ponhi akhol chil ding’a munom umpen le khol ding a kilompen tah chu ahin mihem phatvetna aki lah chen bang jeng’a kichen ahi. Hiche ponho a patna lemna mahaho chu chi nga a khen thei ahi.

Hicheho chu: khaohol’a kivohna maha, A khut thingkil’a khetbehna maha, A keng kikilbeh na maha, A lua maha, Anah teng a kisutna maha ho chu ahi. Khaohol-hi sakol neihon amangjiovin, amang agei lam chu thum’a kikhenna hiche amang kikalai ho a chun sagu ham ahilou le thih ham khat chu akhitbeh jiove. Hijehchun hiche a kivoh chu nalheh jeng ahin, vun jeng jong koldoh khop in thisan akai nel nul thei in ahi.

(a) Jesu Tipum lemnaho

Akivohna a kon’a bohdoh/pomdohho chu anung ama-a ho ani in akilang cheh cheh in ahi. Hiche akivohna a maha l chu amalam sang in anunglam maha ho chu aki muchenjo ahijeh in, vohnop jep ahijeh in ahavoh joh u hileh akilom’e. Hiche avohnao bohdoh/pomdoh ho chu alengkouva kipat in ajakom/ajanung geijin apomdoh peh in hitobang machun aoma kipat in akeng/angelpeng chen gei chu avohnao bohdoh/pomho chu muthei in aum kit in ahi.

Hijeng jong le abanna (arm) vang chun avohnao/kivohna pomdoh mong mong ding a um loujeh in avohseh uleh aban/a khut ajahjah hi ngei jinte tihi tahsan aum’e. Hiche khaohol’a kijep nahi Thingpel a khaisang ahimaa gotna pehna a aman jio ahi. Judaho Dan in vei 40 (somli) sang’a tam vohthei hilou hijeng jong le Jesu vang chu vei 100 (jakhat) jen avohnao maha aki lang in ahi.

(b) Jeun Thingpel aputna

Milim jih themhon Jesu limlah ajih teng’ule aleng kouva Thingpel aput jinglai lim ajih jiuve. Eihon iginchatnao lhangpi jeng in jong Jesu chun thingpel semjousa agih a gih chu aleng kouva aput ding’in ingaitouve. Angaina mong in kikhailih na ding Thingpe asem dan ngai chun pound 170-300 vel’a gih ahijijeh in mi khatseh in ahinput jou ding chu ginchat aumpoi.

Chutilouvin jong a Thingpel kiphuna akiphutsuh penpa jonghi a khetbeh na dio munna phusa a akoi’u ahitai atiovin ahi. Hijehchun Jesu chu Thingpel kiputsah hijengjongle Thingpel apheilam’a pa pound 80 (somget) vel’a gih chu aputsah-joh u hidin ginchat aum’in, hitobang maa chu midang in jong aboljio ahi. Ajeh chu Jesu thoh-na lemna-maha dangho chu atomna ponho ah kichentah in akilang in ahin alengkouva chun maha muding aum hihhel’e.

Hijeng jongle atungtun, alengkou toh kinaija vang-chun munlen sautah adup lim akimui. Hiche thil umdanho chu ivetleh Jesu chun Thingpel chu alengkouva pujoulouvin anungjang/atungtun joh a aput hinte tihi Forensic Expert hon amudan u ahijoi. Hichu ahilouleh hiche atungtun adupnahohi Thingpel a akhaisang/akhetbehlai uva na asah behseh jeh a akihehle le na a dup jong himaithei jinte.

(c) Jesus Khut lemna maha

Jesu akhutphang le aban limhoa a konin thiltampi hettheijin aum’e. Akhut phangchu khutjung li (4) lim akilang in, akhutpi lim vang chu akilang hih-hel’e. Akhutphang teni chu akhutchang donnah akipothom in aveilam khutchang chu achungnungjon ahi. Aveilam khutchang a chun thisan abeh in hiche akilbeh nao chu ahi. A jetlam khut vang chu aveilam in ale jeh in akilang joubeh sehpoi.

Mihem in mithilong avetjina uva, agih dan avet chil naova chun mithi pound 175 (jale somsagi le nga) jen’a gih chu khutphang thihkil’a kilbeh in akikhai jou ngai pon ahi. Khutphang padihdeh ahi jeh in a-eh pei in ahi. Khutchong/changa kilvang chu hahsa loutah a hitobanga mihem gihna chu khaijou theijinte ti tahsan aum’e.

Khutchang akhetbeh ahile chun mihem tah sa gihtah mai hijeng jong le sottahpi kikhai thei ding in angaitouvin ahi. Aveilam khutchang athisan a kop in along in, hiche angle degree 20 tobang in akikhen’e. Hiche umdan chu Thingpel a khaisang a aum chun akhutchang thisan leilama alonsuh jing pet a natthoh a achale chun aum dan (position) chu kitoh lou mundang lama long hi hiding in akiseije.

Jesu chu Thingpel apheilam penpa a chu aban aphaljah uva alahlhah uchun akhutchang a thisan long chun aban noilam chan gei longlhante. Ajeh chu, nat thohgim ma aning akital a akhut ahin jet konchu athisan long chun aban juisuh in long in tin, hiche alonna masa apatna degree 65 vel a lon dan kikhethei inte. Hitichu ahileh Janung agah kijet dohjia ahileh hichu degree 10 (som) vel in agah domkang thei jie.

Hiche jehchun hitei ding ahi aban degree 10 (som) vel’a kikah a thisan alonna chu isei bang ngeijun akhutpia lim atomna pon akilang louna ahetna (nerve Median nerve) chu asuh tan uchun khutpi suhlhep/akilhep tan, hiche akilhep bang bang chun atahsa jeng jong chu ahin juipai jeng hitante. Hijehchun akhutpi chu akhutphanga lhulha (ngoilha) ahitan ahi.

(d) Jesu Keng lemna-maha

Akeng lim chu akhut lim sang in kholtoh abai jo deu vin ahi. Alim’a chun keng ni thisan alon cheh chehna mun aum’in, akeng jetlam lim’a chun akengphang kihehbong lim phatah in kichentah in akilangdoh theije. Hiche akeng phang lailung a chun akhetbehnao munli aum in, hichu akikhetbehna hitei jinte. Aveilam kenglim’a vang chun, kichentah in akilangpon, kengphangin achotna limtoh akiloupoi. Ajetlam jakom/janung lim kichen tah in akilang in abehnao apomdoh chan gei in akilang doh-e. Aveilam janung vang chu kichentah in akilangpoi.

Chuche chunga chun aveilam ahkhuomit chu ajetlam keng ngong dona kingamin aveilam khup chu themkhat kilhepjing puma chu umden hinte. Akilah dan in ajetlam keng jang pet in Thingpel thing’a chun akoi lhaovin aveilam khup chu alhep un, akanbeh un ajetlam kengphang chung a akoi un ahi. Hiche toh kitoh peh in akengphang hoa chun thisan abeh-e. Chuche umje chu thihkil khat in akengphang teni akikil kopme tina ahi. Akengteni akilbeh khomnao ajeh 2 in aum theije. Hicheho chu:

(i)Akipeh/akisai lou na ding

(ii)Akhutchang seh seh a akikhai le thivah beh seh ding, ahin, hijen jongle akeng’a akilkhumu le gah thivah jeng louva athohsot na ding ahi.

(e) Jesu lu maha leh linglukhuh

Jesu alu a alem-maha ho chu chi 4 (li) ahi. A deh pang (chalpang) le amaiho a chun thisan gosa tamtah aumin ahi. Hicheho lah a maha khat chu akidang tah in amaha Number 3 (thum) lima um in ahi. Alu kimvel donnah thisan gosa-kabetbut aum in, hiche maha ho chu linglukhuh in asut pehna hingei jinte. Aluchang dontoh kitoh lai vel a jong thisan go aum’e.

Hiche linglukhuh chu songkol banga kikol, delkop banga kisem hilouvin, lukhuh (cap) bang a linga kisa hijo ding ahi. Hiche linglukhuh asem’u chu ZIZYPHUS ling saodan chu inches 1 (khat) vel a sao amanghem tah chu linglukhuh ding in asem un ahi. Hiche ling chun aluvun nasatah in asunpop in, thisan jong ha lon doh lheh inte ti ginchat aum’e.

Chule a beng jetlam ahapi don vel chu apom’in, hichun amit jeng jong asuhkhah hileh akilom in ahi. Ama hatah a apomna lemna/mahahi Thempu chungnung Caiaphas inna sepai khat in amai abehna chu hinte. Chule alima nemul kiphaljah sang le khamul asaova sao kikhailhasuh a saodeo tah lim jong aum in ahi.

9. Thisan leh Twisih long (John 19:33,34)

Bible’a imu dungjui uvin, Jesu chu athi jouva anah teng a kisun ahi. Athia, athisan akhin masang a, atuilhi/tuitheng (plasma) le a thisan alhang atum (RBC) aki khen laitah a chu anah asut u hitei jinte. “Thisan leh Twisih” hungpotdoh theihi thil lamdang tah ahi. Avohnao maha atam behseh jeh uleh Thingpel a akhaidan u phatlou jeh a achop tom’a thisan le tui tobang kihal khom hijo khat ding ham (hydrohemothorax) tia tahsan loi jong aum e.

Hiche a aum sung a thisan kivei chu agihna jehchun athisan tah (cell) jouse noilam’a a kiveija atuichim jouse chunglam’a aum’a, teng’a anah ahin sut uleh anoinungjo (thisan tah) chop tom (pleura) ana kiveikhom chu long doh a chujouva tuilhi/tuisih (serum) chun ahin juidoh hithei jinte. Lungchanghi atom aum in hichun a lungchang chu phatah-a aphut thei nading’a ahin suhthouna tui (tuilhi) aumin, hichu “pericardinal fluid” akiti.

Hiche tuilhi hi angainamong in atampen in 30 cc vel ahideuvin ahi. Chule hiche atomna hi natna chidang dang neithei na jong ahi. Adeh in T.B. hit alut nom lheh e. Hitobang a T.B. hit alut phat le chun atuilhi chu apung in atom sung (pericardial sac) a chun 300 – 500 cc kikah hel jong alhing thei jin ahi. Hiche tuilhi chu juntui bang in engthim, achihthei in ahi. Thisan tobang in jong apol met mut na jong aum thei jie.

Hiche tobang hin chop jong atom aum thouvin ahi. Hiche a atom chu “Pleura” akiti. Hiche Pleura hi thoni aum’e. Hiche thoniho chu kimat chet louva kitongkhajinga um ahi. Hiche atom najohhi T.B. hit in anenom jo kit in ahi. Hiche tobang a chu T.B. hit in ahin neh phat le chun tui tamtah chop ah akiting den in, tuisun’a kong khat val vel lahdoh thei jin aumjie. Hiche Plera sunga tuihi aumna athuhsuh lou jeh in kikapna heu (needle) a gah chopdoh phahna thei thou ahin, chemcha a gah kisun jong le asung a tui chu hung pot doh thei jeng ding ahi.

Jesu phat laija jong T.B. vei ana um thou mong ding ahitai. Hichetobang natna umjing (common) tah chu Jesu chu jong ijakai chamkim’a mihem bang a tahsa ahung uma ahileh ama jonghi hiche natna ahung vei ahidem? Lungchang tom sunga tuisih tamtah hung kisem doh a (pleural flexural fluid or pericardial fluid) chu Jesu nah lemna maha a kipatna tui hung potdoh/hung longdoh thei ahi tihi mithem ho ngaidan chu ahi. Chubannah anah/rib jong aheh met mut in hichu abehna jeh uva anahgu asuh boh u hidin ginchat aum’e. Chule anah jumlai tah chu hatah a dup na mun jong aum’e.

10. Lhan goh keo (Matthew 27:57-66)

Jesu lhanna kon’a athodoh jeng chu thil kidang tah ahi! Bible a akijih bang in Jesu chu athitah tah e ti Sepai ho’n avetchen jou nung uvin, Thingpel a kon in along alalhaovin tupat pon nem in atom’un, amontheilou na din damdoi (lou) ahal un anu uvin lhan songko sung ah chun alup sah taovin ahi. Hitia chu alupsah jou uchun, mihon gumang untin athoukit tai tiovinte ti kicha in song lentah adelkhum’un, mahor anam khum’un, Juda atho kit ding kicha gio geova umho chun lhan chu sepai tam tah toh hatah in angasah taovin ahi.

Professor Albert Roper chun lhansong ngah apang (akigoiho) chu Pilat in aginchat tah sepai Jalamkai Petronius chu agot ahi tin aseije. Rome Sepai hohi akicheh mong mong uvin ahi. Gotna apeh dan uchu hiche tobang hi ahi: (1) Kidouna munna nungchon ho chu Gal lamkai in akhut ngeija asat lih ji ahi (2) Duty pohlaija lulhuho chu kolla kison lha ji ahi. Judaho lah a chun, aseijui hon avengho (sentry dingho) ihmut kah a aguh mang u ahi atiovin ahi(Mt. 28: 11-15). Duty petna alulhu ho chu thiding a thutan ahije ti he jing a hitia ngam tah a ahin phondoh jeng’u chu Thempu lenho toh kithukop’u tina ahi. Ahilouleh aihmut kah uva aguho chu iti amuthei dio ham?

Chutilouvin jong, Seijui ho guh ahi atio leh mithilong gu Seijuiho chu ipijeh a mat lou uham? Hitiho ngaito khamset ahi. Tulai mihem tamtah jong masanglaija Saducees ho bang in thokitna tahsan lou aum in, tahsan um thei tah tah thu asemthu vin anel kal jiuve.

Kimkhat in Jesu chu thitah tah man louva thimil mai mai ahin, ichen hamkhat lhanna alup jounung a hung haldoh/lipdoh kitna mun tin a vah le kit hinte atiuve. Athi tah tah lou hitahenlang lem/maha po le atha lhom nung chun damdoi a vetkol jong hilou lhansong mohor kinam chu ahin ahinphutdoh a melse tah a lem pum’a gamtinna ava le ding chu tahsan aumthei mong mongpoi!

Thu khumkhana

Jesu 100% mihem hina aneije tia het ahin, hijeng jong leh achung chang a thilsoh kidang hung kiseihohin Pathen in mihemte chonsetna a konna sochatna ding tohgon anei ahidan akicheh jo cheh in ahi. Lhan goh keu ana um hin Jesu athou doh e ti hetchetna loupi tah chu ahi.

Hichehi Christian ho tahsanna kiphudetna bulpi khat ahi. Jesu’n athokit na ding anasei masah hijeng jong thoudoh tah tah mong’e ti hetchet ahi phat chun, seijuiho chu pah jong akipah un, kidang jong asalheh uve! Seijuihon Jesu thokitna thu thanom tah a asei phong leuva, martyr chen gei kingama apan ngap chetnao a chun atah ahije asuchen jo cheh e. Solchah Paul ngeijeng in jong mipi tamtah masang ah amit ngeija amu dan le, mipi 500 (jang’a) ho lah a akilah thuho ana seije(1Corinth.15:3-6).

Thusimsun (historian) minthang, Fairbarn chun “Christianho hapena apen sangu chun Juda ho thip beh beh-a a umu chu aging jon ahi” ati. Hijeh a chun, lhan keu le Paul in Juda ho koma athokitna kamun, nangho jong amua nahiu ati khum a jong athip beh beh uchu athokitna suhdetna loupi tah ahi. Professor Ambrose Fleming (England’s outstanding Scientist) chun hitin aseije, “Scientiest le mithem koihijong le Bible’a thil kibol ho le thil lhung dang dang ho tahsan lou ding aumpoi.

Ukil ho jeng in jong avechen uvin Christian hou/sakho hi kiphuthu, tahsan le tillaimi bang a semthu ahipon, thil lhung tah tah ho a kinga ahi. Athil lhunghohi kidang lheh jeng jong le atah tah vannoi leiset thusim (history) a pangthei soh kei ahi” ati.

Professor A.C. Ivy hi Physiologist ahin hitin aseije “Jesu atahsa ngeija athokit nahi ka Biology hetna a kon in jong kapom thei jin, hichu kichalou hel in itih lai hijengjongle ajeh hilchen thei ing’e” ati. Jesu hi Pathen in mihem te lhahdoh ding a ahin sol mong ahi tihi athi nkho jeng in jong photchetna anaumtai(Mk.15:39).

Hiche jengseh hilouvin leisetna Government ho record a jong kichen tah a muthei ahina ban a, themna sangtah nei Scientist hon jong vetchilna anei nung’uva thudih tah aphondoh u ahijeh in Christian ho itahsan naohi adih mong ahi dan asudet jo cheh in,itahsan nao tunichan geija kibe jing lou thei ahipoi. Halleluyah !

Leave a Reply

You can use these HTML tags

<a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <s> <strike> <strong>