Bible a Jubilee kiman lona ajeh ho (Biblical Perspective of Jubilee)

By Pao Sei

Thumakai

Jubilee kiti thucheng hi Hebrai paova yovel יובל akitin hiche hi sagivei mun sagi channa shmita (Sabbatical years), tin Israel chate chun anamang jiovin ahi. Hiche hi Bible thu dung juija ana man jio ahin hiche a hin Sabbatical kum 49 joh dih ding ham ahilouleh akum lhun kum 50 joh hijo ding ham tihi lunggel ni anaummin kinelna tuni chan nin aumjinge.

Bible thu dung juija Sabbatical kum ho (shmita) hi Israel state gam leh mun dang danga Jews ho keo hilouvin hou dang tamtah in anit jing nalai uve. Jubilee bolding dan phatah a Bible a kisei dung juija aning akah juiding, manding kiti ho vang kum jabih ahung kimang tapoije.

Khan tou machal dung juijin tulaijin hiche gamma chun mi ama cheh in gamle go, ama thaneina, thuneina, aum gam phat nin soh le kol jong aumbeh set tapoi akiti.

Background

Bible hegil leh Hebrai paova konna Greek paova ledoh Scholar 70 (Septuagint) ho chun hiche hi Hebrai paova yovel (ἀφέσεως σημασία afeseos semasia) kiti hi chamlhatna dinga Sumkon gin ahije tin asei uve. Chule Latin paova chun hiche hi iobeleus akiti.

Thusim khatna ana kiseina a chun hiche hi English term a Jubilee hi Hebrew paova yobel (via Latin Jubilaeus), yobhel a konna kila doh ahi akiti kitne. Hiche hi Kelki- a konna mut ging theija kisem doh Saki Sumkon ti-a jong ledoh hinte tin asei uve.

Latin paova iūbilō, kiti hi kipana a joy sap ding eiho paova agom lam tah a kipana chu kholhang sap ding tina ahin hiche thucheng ahung kipatna chu Latin paova jubilo (meaning shout), tina ahin adeh in Middle East Irish mite chun hiche hi ilach (victory cry), atiovin alang khatna New English yowl, leh Ancient Greek paova iuzo (ἰύζω: sap ding), hiche hi Proto-Indo-European ho chun *yu- (shout for joy) konnas kila son hinte akiti.

Jubilee thucheng, thubul hi geldan, ngaidan jat chom chom tampi aumme. Hiche hin avetsah chu Hebraite hin Jubilee kiti thucheng hi mi gam pao Indo European gam ho a konna alah sonnu hinte kiti hi ginchat umtah ahi.
Bible dung juija Jubilee kiman lona jeh ho

Bible sung phatah a isim leh Sabbath leh Jubilee thudol phatah in mun tampi-a akijih in chule ipi dinga Israel chaten hiche Jubilee hi aman diova kipe ham ti hilchetna leh donbutna tampi aumme. Adeh in hiche ho lah a chun Isaiah bung 61 Leviticus 25 leh Luke 4 sunga cham lhat leh kipana thudolla I Pakai Jesu Christa vannoija ahung kisol lona (Christ manifesto) akimun ahi.

Jubilee hi Old Testament sunga adeh a gamsunga dinga cham lhatna nikho ahi (Lev.25:2-22). Vetsahna in mi khat chu soh a konna lha onga aumna nikho chu ama dinga Jubilee nikho ahitai. Ahilou jongleh mikhat nin agam leiset chu michom khutna ana tundoh-a ahileh Jubilee kumleh aneiluipa anung peh tei ding in daan thupeh anaumme (Lev.25:6; Exo.23:17). Hichu nikho chu aneipa dinga kipana Jubilee nikho chu ahitai.

Pathen nin Israel chate chu Mosi henga hiche hi anit jing jeng ding uva thupeh hi anapei ahi (Lev.25:1 ff). Judah te chonna leh Christiante tahsan dung juijin Jubilee nikho hi got chombeh in vannoi chonset ngaidam kithum tona kum in ahung kimangtai.

Ahin Leviticus lekhabu sei dung juijin kum 15 seh leh kingaidam tona sohchang ho lhadoh ding bat le tham neiho jouse jong kingai tona leh sochang ho lha onga chuleh Pathen milungsetna noija aloupina phon dohna kum in ahung kimang pehtai (Lev.25:8-13).

1. Gamsunga dinga chamlhatna nikho ahi (Lev.25:23-38)
Jubilee kum hi Pakaija ding kum theng ahijeh in gam leiset chu neilou jeh a michom khutna anatun doh a ahileh Jubilee kum leh aneiluipa anung peh ding daan anaumme (Lev.25-23; Deut.5:76).

Kul kikai khum deh lou khoneo dunga in kijoh ho vang chu tollhang loujao ho bang banga kisim jeng ding hitobang ho chu lhat jong kilhat doh thei ding ahi. Jubilee kum teng leh hiche chu kilhat doh ding chule gamdang mi soh leh kolla kicho ho jong kilha doh thei cheh ding ahiove (Lev.25:23).

Levite khopi ho dinga kikhen gam leiset hi khatche cha kijoh thei lou ding ahije ijeh inem itileh hiche chu ama ho dinga tonsot geija dinga agou diova kipe ahi (Lev.25:34). Chule hiche kum le chun gamsung ho jong kichol douva muchi chivo jeng jong kicholdo ding ahi.

Ama cham chamma hung keh doh chang jeng jong chu at louding chule lengpiga hung keh doh jeng jong lolhah thei lou ding Gancha ho jeng jong kicholdo ding ahi. Jubilee kum kiti hi kumtheng ahin nangho dinga jong atheng ahije. Hiche jeh a chu nanghon agamga aumsa chubou naneh dingu ahi ati (Lev. 25:11-12).

2. Soh ho dinga cham lhatna nikho ahije (Lev.25:39-55)
Mi khat chu abat atam beh set teng amale ama batna kitung ji ahi (ll Kings 4:1-7). Hiche tobang miho chu Jubilee kum leh lhadoh ding ahi (Lev.25:40-45; 47)

Hiche jeh chun soh a umma ama le ama kilhat doh jou lou ho chu Jubilee kum leh chamlhatna amujio ahin hichu ama ho dinga kipa umtah leh thanop umtah nikho ahije. Hiche nikho chu soh ho dinga Halleluizah Pathen vahchoijin umhen ti-a asap phong nao nikho loupi chu ahi.

Mihem hihen ipi hijong leh kum 50 kiti hi chapang talou chuleh upa beh set lou lai ahat lai tah, tun thei, doh thei, masat thei experience tampi hin nei ta ding midang ginchat thei tahsan thei tina ahije.

Hiche kum hi songkulla um ho keo hilouva private a soh le kolla dinga ana kicho a apupa phalna le het louva pot doh thei lou ima bol theilou ho jong a-in lamma kinungle kit kilha dohna kum ahi. Ijem ti-a koiham chu akinungle kit nom lou jong leh apupa thunoija um den thei kit ahije.

Mosi dan dung juija mikhat chu apupa komma kum gup kin abol pehding kum sagi alhin jou teng leh amachu akichohna man nungle kit ngaita louva bat neita lou dinga lhadoh-a cham lhat sah tadinga daan thupeh anaumme ((Deut. 15:12; Ex. 21:2).

Hiche Jubilee nikho teng chuleh sohchang ho chu achate ho jeng jong akipuija chedoh ding ainsung akile jot kit ding ahitan ahin khut goh keova sol doh lou ding ahi (Lev. 25:41, 54; Ex 21:4; Deut 15:13-14).

3. Thil keo ho dinga jong chamlhatna nikho ahi
Gam leiset hi Pathenna ahin permanent a johmang, pehdoh thei lou dinga daan umma ahi (Lev.25:23-38).

Jubilee hi Israel te dinga kithoi damna nikho ahin chutia chu agam sung uva chamlhatna kum ahije tia Sumkon amut uva thong jejua kholhang asap ding uva thupeh umma ahi.

Hiche kumhi nangho dinga Jubilee kum hiding mihem ama thilkeo cheh akinung musoh kei dingu mihem jeng jong ama incheh kinungle soh keiding koima komma thil peh leh lah jeng jong umthei lou ding ahi.

Ijem tia mi thil le lo mansah chu namua nangman aneipa pelouva nanga dinga naki loi den leh hiche thil chu cham lhatna mulou lai ahi. Pathen nin leiset hi keija ahin nangho kholjin le maljin nahiove keitoh kilhon khom ihibou uve ati (Lev.25:31). Pathen thilsem ho adih louva manchah johmang kiti hohi aman lou dio ahi.

Jesu Christa hi eiho dingin Jubilee ahung hitai
Tulaija houbung khanga mi khat chun Jubilee kiti thucheng hi gamla tah-a hol angaitapon bailam tah leh nailam cha-a Bible in Jubilee kiti hi ipi aseina ham mujeng thei, het jeng thei ahi.

Bible a Jubilee thu mun tampi-a ana um jong leh kum tampi ana kimang tapon ipi jeh hintem ? Nangaito khah em ?

Kum 1300 kummin Pope Boniface VIII lamkai na in Jubilee hi ahung kimang pan kitnin hiche kum hi “vannoija chonset ngaidamna kum hihen” tin ana phong doh e.

Hiche-a kon chun hiche thucheng hi hung kimang panna akhang akhanga Jubilee hi mun tinna hung kiseija, hung kimang pan kit ahitai.

Tu nailam cha chun World Christian Fellowshipte mopohna noija Wheaton College, USA munna chun Jubilee week tin hapta khat sungin khoppi len ana ummin khanglai simlai ho chun hiche hi vannoi pumpi hopna dinga gelphat a Christiante chena lhongpi leh jalhang hinkho semphat ding ti lunggel nasatah in ana neijun ahi.

Vaicha genthei ho kithopi theina dingin “Jubilee Furniture Company” akiphut doh in hiti chun sumle pai ahol uvin ahi. Houbung thusim ho-a chun Jubilee kumleh melchih thei, thil tampi akibol doh in vetsahna in Jubilee Christian Church, Jubilee Choir, Jubilee Christian Academy, Jubilee Water Park chule Jubilee Resort ho tampi akiphut doh in chule 2000 kum jong hi amilungsetna noija khat le khat kingaito ding tin jong ana kiphong doh in hiche tuni nikho-a houbung leh organization chom chomma akimang jinge.

Chuti-a chu Pathen nin houbung kiphu dohna nikho imu thei jeh-u leh chonset soh a konna achapa Jesu Christan thina a konna eihung huh dohnao nikho, chonset soh a thina a konna eihung lhat dohnao nikho ahin Jesu

Christa eiho jouse dingin Jubilee ahung hitai. Hiche jeh a chu Halleluizah isap uva lei jouse leh kam jousen Pathen avahchoi dinga lom ahin, hiche jeh a chu Jubilee iman theiju ahin Pathen thangvahna peo hite.

Thudih-a vaihomna leh Jubilee hi akigui jopna aum bangin chamlhatna umna a chun, chamna jong aummin, chamna umna-a chun Pathen jong aumme. Chamlhatna hi Pathen limle mel put lona khat ahin hiche chamlhatna hi Pathen toh chamna a amite toh chenkhomna ding ahi.

Tulaija Christiante hin Jubilee hi thil thumma apply bol thei ding ho chu theological term a typological, paradigmatical, chule eschatological akiti. Tom Wright in aseina-a chun Jubilee hi Luke 4 sunga lhagaova ngaidamna le tahsa lamma inchen khosahna jalenna dinga guilhunna ahi ati.

Chule Jubilee hi Isaiah 61 sunga Pathen nin Israel mite komma Israel gam akile doh sah kit ding vetsahna jong ahi. Hiche hi Pathen natoh I Pakai Jesu Christa-a vannoija ahung kisol lona athah beh a geldoh thah kitna ding jong ahi.

Tulai khanga dingin Jubilee hin inchen, khochen, neh le chah, chuleh thutah a vaihomna leh chanvou kibanga khosah ding jong avet sah e. Luke Gospel hin lhagaova chonset thina a konna lhatdoh a aumna thu asei keo hilouvin tahsa lamma jong imalam jousea Jesu Christa hi chamlhatna bulpipen ahi (Luke 4:16-18).

Pathen nin amite hi chamlhat dinga adei jeh-a achapa changkhat seh I Pakai Jesu Christa chu chonset soh a iumkit tah lou dingu deina jalla vannoija ahin sol ahin ama chu Cholngahni Pakai, Jesu Christa hi eiho jouse dinga Jubilee ahung hitai (Ezk.20:11-17; cf. Matt.11:28; 12:8; John 3:16).

Israel ten anit ding uva Sabbath hihen Jubilee hijong leh abol ding uva thupeh umjouse jong ahung dingpa I Pakai Jesu Christa limle mella, alimso hung masa- a ana kibol ahi. Christa chu ijakaija ijakai ahi (l Cor.5:7; Col.2:17 3:13) Jubilee nikho a gel doh ding leh man dinga dei umho chu:

1. Lhagaova chamlhatna hinkho man ding
Tulai Houbung khanga Jubilee kiman lona ding ajeh phabep aummin aban ban nin veo hite. Thulhun lui lamma chun nagam sunga chengte jouse henga chamlhatna naphon doh soh kei dio ahi ti thupeh khohtah aummin ahi. Ahile koiho soh hija koi hi apupa ham ti gel khamset ahitai.

Politics jeh a nehchin to-a iumnao, mi noise leh musit ihinao, khan tou machalna ding hihen adang dang chan vou ichan lelnao, minoija iumnao asot valtai. Chule Pathen thu toh kitoh louva hinkho mankhel jeh a isoh chan nao tampi aummin, nehle chah jeh a songkul lut, chep le mom jeh a songkul lut, guhchat lahchat jeh a songkul lut, sumkol vei dih lou jeh a songkul lut, drug jeh a songkul lut, sum neh guh jeh a songkul lut, chule jon le kih jeh a songkul lut niseh tobangin aumjinge.

Alang khatna Themgao Amos te ho khang laija bangin igam sung uva ahaoho hao cheh cheh, migenthei avaiho vai cheh cheh jeng, adang hilou society sung kisuh nem jeh, lungthim leh lunggel jeh- a lhat dohna ngaicha ihiovin Pakai lahthei kum hung lhun ding ngah lel ihiove.

Nangma sum soh a chep leh mom soh a kum ijat hinkho naman hitam ? Chonset soh kum ijat hinkho nahin man hitam ? Jubilee imannu toh kilhon nin chonset soh leh Pathen dei lou Bible thu toh kitou jouse pailha tao hite.

Jubilee kimang ta-a lhagaova chamlhatna nanei lou leh na Christian hinkho kivet phat nin. Pakaija dinga hinkho theng mang ding leh chamlhatna-a amilungsetna noija hinkho nom mang cheh thei leo hen Jubilee iman utoh kitoh ding ahi.

2. Khat le khat kingaidam toding

Ngaidamna dingin lungthim gilla ngailut apan angaijin ngailutna umlouna a ngaidam aumthei pon, ngaidam um louna a chamna le kipana aum theipoi.

Chamna umlouna a kipum khat leh khan touna jong aumtheipoi. Jubilee kiman kum lehin Israel ten khat le khat kingaidam tona ima ana nei bang uvin eiho jong khat le khat kingaidam tona leh suh khel bol khel nei jouse ngaidam kithum tona inei diova Jubilee hin eiho-a konna angeh khoh pen tah chu ahi.

Nangho khat le khat naki engbol thei lou dingu ahin hiche sanga Pathen nagin joh dingu ahije. Ijeh inem itileh keima hi Pakai Pathen kahi jinge ati (Lev.25:17).

Tulaijin vangset umtah in phung le chang jeh nam chom chom jeh, gam chom jeh in, organization leh houbung chom chom hijeh in kivetdana leh kimudana, kitai tomna ima ho aum nom in hiche ho chu ipai lhah uva Pakai Jesu eiho dinga Pa henga eitao peh u igel doh uva khat le ikingaidam todio phat chu ahitai (John 11:27).

I-jem tia midang toh melma aum khah a ngaidamna um louva Jubilee kimang kha aumleh batna Jubilee kibol tobang ahi. Chule ami malla khat nin khat chunga them mona hihen batle tham ima aum khah jong leh ngaidam ki thum toding ahi.

Mi khat nin nangma bat jong asah lel tah a ahileh Pakai minna nangaidam thei leh nangma dinga Pathen natohna khat hijeng thei ahi. Hahsa lheh ding hijong leh nachunga gilou, melma nanei khah leh ngaidam kithum in chutileh kipana le lungmonna namu ding ahi.

I-jem ti-a nasopi na-u nanao, nanu, napa that aumkhah jong leh Pakai minnin ngaidam in chutileh Pathen loupina namu be ding lhagaova promotion namube cheh ding ahi. Nangaidam thbei leh gal jou nahi ding ama dinga jong kipana khat hintin Jubilee kimanlo jong hiding ahi. Ngaidam hi phulahna phapen tah ahi.

3. Thutah a hinkho man ding

Pathen thuhing adeh in Leviticus sungin asei bangin mi kimkhat vaichat jeh ham ahilouleh sum bat jeh hamma ain alou joh doh chule sumle pai kiman sah thu ahaseijin ahi.

Midang thil le hunam (force) a kilah peh aneite het lou leh phalna louva thanei jeh leh thunei jeh gamle go, inle lou kitou pha kiti ho jong hi aneite nung peh kit chule chan vou kihom ho jong kibanga homding amu ding dol kimu sah, achan ding dol kichan sah chu Jubilee dah gin toh kitoh-a ahije.

Vetsahna in Indonesia tehi phat khatna chu Netherland te khut noija anaum uve. Koreate jong Japante thaneina noija kum 35 ana um uve. Philippine tejong Americate khut noija anaum chule India jong Britishte thu noija kum jani val anaum cheh uve.

Ahin kum phabep pi amaho khut noija ana um u jong leh agamnei te mama akinung peh kit nin chamlhatna (Independence) amucheh taovin ahi. Pathen nin adei pipen chu thutah a kivai homna leh thutah- a umding hi adeije (Prov.17:15).

Thutah a hinkho naman leh hansan naleh lung olna nanei jing ding hiche thutah chun chomkhat vetdana nachan na jong um ding ahin thutah chun nacham lhatsah ding ahi.

Mihem ten jong thutah a hinkho man ding joule nalla hinkho man lou ding kicheh tah-a hinkho manding hi Pathen lungdeilam ahi. Hiti chun eihon jong mang thei leo hen Jubilee imannu toh kitoh ding Pathen lungdei lam hiding ahi.

Pathen lundei lam ibol tenguleh Pathen loupina itam mube cheh dingu ahije. Pathen thilsem lah a nisa hi mihemte ding keo hilouva achat thei, achat thei lou jouse dinga jong asem ahibanga Jubilee jong hi atahsan jouse dinga man dinga thupeh ana um chu tuni nikho-a patna hinkho theng iman pat uleh phat chomna ummin tin Jubilee kiman lo umding ahi.

Thuchaina le temna

Israel chu Pathen nin Ama lungdei lam bol dinga mission agent ding leh anatong dinga Egypt a kona asoh channaova konna ahin puidoh ahin ahinla Israel in ana hephapoi. Israel sei ngai lou jeh leh avel vella Pathen dei lou lam abol khah jeh a tukhanga Christa houbung hi Pathen nin ana phudoh kit ahije.

Houbung hi mihem phudoh hilou vin Christa ama tah in tahsan a ana kiphong doh Peter henga anaphon doh ahi (Matt.16:18). Pathen nin houbung kiphu dohna nikho a patna alungsetna a eihin pui hoi uva Jubilee chan mutheija iummu ahi.

Houbung kiti hi Christan athisanna achoh dohna, van gou lo dinga alhat doh ho chu ihitaovin Pathen thangvah in umhen, Halleluizah.

Solchah Paul toh ana kivop jing Luke hin Jesu Christa hi mivaicha ho henga kipana thupha seiphong ding leh mitcho ho khomu sah ding, songkul lut ho lhadoh ding leh akigot chep ho lha onga aumna diova Pakai Jesu Lhagao Thengin thao anudinga Themgao Isaiah 61 leh Leviticus a kijih suhbulhitna dinga Pakai Jesu hi Sabbath ahina leh Jubilee ahina hi aphon doh ahitai (Exod.31;12 ff. Ezk20:1 ff. Matt.12:8 Luke 6:5; l Cor.5:7; Col.2:16-17; 3:20). Pathen kam sunga pot doh thucheng chu thil bol louva um lou ding guilhunna jong ahunghitai (Matt. 4:4; cf. Deut. 8:3).

Hiche Jubilee nikho hin kipah-u hitin thanom tah in khongpi leh selangdah (Guiter or Keyboard) toh thon halleluizah sammu hitin loupina leh thangvahna chuleh vahchoina Ama pejingu hite.

Achaina dingin Jubilee hi kingaidam tona kihet them tona kipum khat leh kingailut tona dinga Jesu Christa amatah in chonset ngaidamna, thina channa along ahungto ahin amavanga tonsotna chonset thina a konna eihung lha ong uva eilhat doh-u ahitan I Pakai Jesu Christa chu Jubilee tah tah ahung hitai. Chomkim tah a kijih hiche article sim jouse chunga Pathen nin phatthei nabohbe cheh jing taohen, amen.

References:
1. Apart from the resources discussed below, see the following for other discussions of Jubilee:André Trocmé, Jésus-Christ et la revolution non-violente (Geneva: Labor et Fides, 1961); Christopher
2. Giulia Barone, “Jubilee,” in The Encyclopedia of the Middle Ages (ed. André Vauchez, et al.;trans. Adrian Walford; 2 vols.; London: Routledge, 2000) 1:788.
3. John E. Anderson, “A Biblical and Economic Analysis of Jubilee Property Provisions,” Faith and Economics 46 (2005) 25–41.
4. John Howard Yoder, Politics of Jesus 62.
5. J. H. Wright, “Jubilee, Year of,” in ABD 3:1025–30; Sharon H. Ringe, Jesus, Liberation, and the Biblical Jubilee: Images for Ethics and Christology (Overtures to Biblical Theology 19; Philadelphia:Fortress, 1985); Waldemar Janzen, Old Testament Ethics: A Paradigmatic Approach (Louisville:
6. Joshua William Busby, “Bono Made Jesse Helms Cry: Jubilee 2000, Debt Relief, and Moral Action in International Politics,” International Studies Quarterly 51 (2007) 247–75.
7. Jubilee 2000: Economic Justice for Churches in Eastern and Southern Africa (ed. Chiramwiwa Gavi; Harare, Zimbabwe: EDICESA,
8. Old Testament Ethics for the People of God (Downers Grove: InterVarsity, 2004).
9. The Politics of Jesus: Vicit Agnus Noster (2d ed.; Grand Rapids: Eerdmans, 1994).
10. Westminster John Knox, 1994) 116–17; Hans Ucko, ed., The Jubilee Challenge: Utopia or Possibility: Jewish and Christian Insights (Geneva: WCC Publications, 1997).
11. Wright, Old Testament Ethics for the People of God 199–200.

Leave a Reply

You can use these HTML tags

<a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <s> <strike> <strong>