Hebrews Thusim Chomcha
Hebrews te hon ahung kondohnao thusim Sumeria te khopi Ur a cheng amin Abraham a kon in apan jiuve. Thulhun Lui (OT) sunga akimu bang in Pathen in Abraham ana kou dung juiyin, Abraham in Sumer te da lhan Pathen in atep peh Jordan vadung leh Maditerranean tuipi ki kah, Canaan muna namkhat tung doh din akon doh in ahi.
A chenao Canaan gam sunga kel alhah jeh in, Jacob leh ach ate Egypt gam langa ana kichon uve. Kho nung in Jacob chate ho chu Egypt gama Pharaohs te ho soh in ahung um doh tauve.
Thulhun Lui (OT) sunga Potdohbu (Exodus) sunga hin Mosen Hebrews te ho BCE 1240 vela Egypt gama kona, ahin pui doh dan thusim leh Pathen a kona Thupehsom anga na Sinai mol alhun thu hoa akisun e.
Hebrew te hon hiche Thupehsom hi Pathen leh ama ho kikaha “Kitepna†in akisan uve. Pathen lhenchom te ahi dung juiuva, hiche Thupehsom hi ama ho dia Pathen toh aki hou nao, houthudola ajui diu dan ho leh chondan ding ho kihilna ahi.
Thulhun Lui (OT) sunga lekha bu masa ho hi Torah aki ti. Hiche Torah hi Mose dansut bu tin jong aki hei. Hiche sunga hi achon diu dan leh Pathen khatseh ahou diu dan akisun e.
Kum 1021 BCE in Saul in Hebrews phung jouse chu asu tup in vaipohna khat noiya ahui tup in, ama tah leng masa pen in ahung pang e.
Saul leng chan jouvin David ahung leng chang kit e. David in aleng inpi chu Jerusalem muna asem e. David chapa Solomon in galsatna a man ding sakol leng ho leh sakol leng tou them tampi asem doh in, Phonicia mite ho toh sum kol veina lam agong toh in ahi.
Leng Solomon thi nung in, aleng gam keh nin aki son, phung som kigom in sahalam gamse Israel gamtin atung un, adang phung ni teni (Juda leh Benjamin) chu lhanglam Judah gamtin ahung um doh-e.
Kum 722 BCE chun Assyria ten sahlam gam a phung som kiloikhomna gam Israel gam chu ahin bu lu un, Israel te agal lel un, Assyria te khutnoiya aum doh tauve.
Kum pha bep jou nung in Babylon ten Assyria te chu ahin sat kit un, Assyria te chu Babylon te khut noiya aum doh kit tauve. Judah gam sunga cheng Hebrews mitampi ho chu Babylon gam langa soh in akai mang uve.
Babylon gam langa kikai Hebrews te henga chun Themgao hon amite henga nikhat teng leh amite huhdoh ding “huh-hingpu†ahung um ding Pathen thuphon chu asei peh jing uve.
Source: Barron’s SAT Subject Test, World History. 59.
Leave a Reply