John McDowell Hinkho Thusim

Josh McDowell Hinkho Kikhel!

Kipana leh Hinkho ipi ham?

Italy gam-a Roman Catholic houbung thempu St. Thomas Aquinas (1225-1274) in a lekha sut na a “Mijouse lungsunga ‘kipana leh hinkho ipi ham?’ ti lhangai na aum cheh-e” ana ti. Chapang cha ka hi vang in hiche thu hi ka gel jing e. Ka hin kho a kipa ding ka nom in chule jong hinkho ipi ham ti jong ka he chen nom e. Koi ka him, Ipi bol dia hiva um ka him ti leh hoilang jon ding ka him ti thudoh thum hi kicheh tah-a don but theina ka na ngai cha lheh e. Hiche hi hi mijouse hinkho a hetnompen ahivang in donbut hahtah thu ho ahi. Kum 40 noilam leng mi 100 lah-a 90 in hiche thudoh ho hi kichentaha adon but thei diu ka ging cha poi. Chapang cha ka hivang in hiche thudoh ho hi ka na he nom ten in ka hi. Themjil chapang cha ka hi a pan hi hiche thu ho hi ka hin khol pan tai.

Kahetnom houin a hetdoh jou lou

Ka hung seilet til chun mijouse hi houthu (religion) akhohsah cheh din ka na gel e. Kahet nom thuho hi houthua kon a kahet doh thei ding ka na ging chan houin ka hung kai pan tai. Houin a jingkah, sun leh ni-lhah, aphat seh in ka na chei. Houin kakai chu houin ka kaima sanga ka hinkho sang in ka hungse jo tai. Sumto khom ahin don teng u leh paisa somni leh nga ($.25) ka tohjin, tokhom bom sunga kon in sum cheng khat ($1) ka soh doh jin, hichun haptasehin bongnoi toh kipol nehthei (milkshake) ka ki choh ji’e. Ahin ka hetnom thu ho houthulam a ka muthei lou ding ka hin he tai.

Michigan State a lou lhou, natong insunga hung sei len ka hin, loulhou hohi kitah tah a hinkho mang ana hiuve. Kapa jong loulhou pon tho tah mi ahi. Kapan kahinkhoa kichin dia eithuhil khat chu “Thilkhat chu manthei ahilou leh suse jeng in” ti ahi. Hijeh chun kahetnom ho hetthei na mun dia ka na gel “houthu” lam chu ka na da lha jeng tai.

Kahetnom University a hetdoh jou lou

Chuban-a ka hetnom thu “kipana leh hinkho ipi ham?” ho hi themjil (education) leng he tei jing e tin ka hin tahsan kit tai. Themjilsangna mun (University) a ka hung lut kit tai. Hiche mun jong chu itobanga lungkheh um hi tam! Ka lung akhe deh kit e. Themjilsang na munpi a hi, hinkho hintam man loi ka hi ding ahi. University a thiltamtah na mu doh thei ding ahi. Ahin thutah leh hinkho ipi ham ti thu he nom ho dia manthah na bep ahi khai.

Universitya oiyalen hon eimu nom lou

University themjil chapang laha oiya ho toh aki toh mo pen ka hi ding ka ki ging chai. Ka oiya len ho (professors) ho chu ka het nom thu ho ka dong jing in ama ho ding in boi na tah khat ka soh doh kha ji’e. Aum nao lam ka jot ei mu teng u leh akim khat in aumnao indan sunga meivah akhah ji un, akim khat in kot pondal ho akhehlhah ji un, akim khat in kot aki kil khum ji un ahi. Koi man ei ki hou pi nom ta pouve. Achaina ka hin hetdoh chu kahetnomthu’a donbut (answer) theina hiche Themjilsang (University) mun a muthei ahi poi ti ka hin he doh kit tai.

Univerisity a oiyalen tampi, natong tam pi leh themjil ho tampi laha kahet nom thu ho he nom’a hetdoh joulouva boi atam lheh uve. Kum phabep jouvin Themjilsangmun hong sunga themjil khat in hetsahna thil khat (sign) “Ka nung hin jui hihun, amang ka hi” achoijin avah le len ahi. University a um ho jong chutobang ngen ka hiuve. Hijeh chun themjil nan kahet nom thuho ei mu doh sah kit poi.

Kahetnom minthanna a hetdoh jou lou

Abana kathuhetnom ho het doh theina dinga ka hin gel doh kit khat chu “minthanna” (prestige) hinte kahin ti kit tai. Miching, milen milal hi ding, mite ho pachat leh ja-um mi hi ding ti ho ahi kit e. Themjilsangna muna minthanna chu ahileh themjil ho laha lamkai len a pan ahi. Themjil ho kikaikhom na mun ho a ka che len, lamkai hi na ding ka hin tet kit tai. Themjil laha lamkai khata pan a, thupi tah tah ho chung a thulhuh bol thei ding, chule Themjilsang muna sum le pai tam pi pi je a natoh ding ti ho ka hin ngaito tai. Ahin ka hinhol dan jouse chu athon ngen ahi.

Kipana nei jou lou

Sundayni nilhah seh leh lungnomsel in ka um jin, Monday ni jingkah kathoseh in kalung thase lheh ji e. Ka thaset na chu “Ni nga jen kiboi kit ding ahi” ti ahi. Kei dia nopsah na phat janthum chu ahi le: Idai (Friday), Thangcha (Saturday), leh Mapni (Sunday) ni lhah ho ahi. Hiche ni thum ni tai lou ni dang se vang chu kei dia lungthaset um tah nikho ho ahi. Ka hetnom pen tah ho chu ahileh “kipana leh hinkho ipi ham?” ti thu ahi jinge. Ka holna lam jouse abing doh tai.

Kahetnom he doh deh chet

Hiche lai hin Themjil hongsunga themjil (8) leh oiya mi (2) kiloikhom na neo khat chun kalung alam dang sah lheh e. Ama ho um dan chu midang ho um dan toh aki lam danna chom ka hin mu doh e. A hinkhouva ajot nadiu lampi kichentah a he abang un ahi. Amaho chu kapah cha lheh e. Hitabonga min kichentaha tahsan khat anei ka otcha lheh e. Keima bang a tahsanna lam a long le mi hilou, tahsanna dettah nei miho toh kikop le ding ka ngai cha lheh e. Tahsanna dettah nei ho hinkhoa kipana aum ka mun ka ahi.

Hiche khal lama amaho kiloikhom nan ei lung lut sah tah khat aum e. Hichu “a ki ngailutnau” ahi. Hicheva themjil ho leh oiyalen ho chu amaho khat le khat akingailut keu u hilouvin ama ho laha jao lou mi dang ho jong chu angai lu un, ahe piu un ahi. Ama hon ngailut thu asei keu u hi louvin ngailut chu ahinkho u vah aso doh sah un ahi. Hiche chu kei dinga thil lam dang tah khat ahin kana ngai chat jing khat jong ahi. Hiche mi 10 kiloikhom ho toh kiloi khom ding in ken jong gel lhuh na ka hin nei tai.

Hapta ni jou kal in, ama ho toh ka tou khom in thu chom chom ka sei khom un ahi. Achai na “Pathen thu” lam ka hin sei doh kha un ahi. Hiche thusei ding hi ka kisong lel lheh e. Ka ki het mo sah tai. Mite hon ei hin doh na lou din katouna a kakinung ngai tai. Kalung thimin “Christian thusim ja chatsah a!” ka ti. Kanahsa poi. Hiche Chirstian thu hi “mohthu ahi, lunggel kicheh lou thu hil ahi” ka ti bep e. Aki hou lim dan u chu gil kasa lheh in ahin Themjilna muna lamkai len ka hi chu ka ki letsah pin, ka panmun sang chu ka kihisah pin kahet nom thu ho chu ama ho henga kahou lim nompoi.

Tahsan thu a numei khat ka houkhel

Chuin ka kom a tou numei khat henga chun “Na um chan dan hi midang um chan toh aki khel lheh e. Na hinkho akilam dan na ipipen ham?” tin ka dong kha e. Aman ei ve jang mel in paochang ni akam a kon in ahinsei doh chu “Jesu Christa” ahin ti. “Jesu Christa na tim?” tin ken jong noise tah in ka le don but pai je. Hiche tabong bep ho chun nei le don but hih in ka ti pai je. “Houthu, Bible thu leh houbung thu ho hi chim deh a ka da lha a ka koi ahi tai” ka ti. Aman ei hin le donbut kit in “Sopi, ken ‘houthu’ ka ti poi, ‘Jesu Christa joh ka ti ahi’” ahin ti kit leu ve. Hiche nu tahsan chu adet lheh in ka hou khelna chunga ngaidam ka ki thum kit e. Ahin houthu leh houthulanga thusei ho hin ka lunggel leh kalu chang anat sah lheh un ahi. Hiche ho toh ima ka sei khom nom ta poi.

Chubana mithah ka ki hetpi kaloi ho kit ma chun katahsan thei loubeh khat ei hung sei khum kit un ahi. “Jesu Christa hi Pathen chapa ahi” ti hi ei hung ki nel pi kit un ahi. Hiche hi ki totna bep in ka gel in ka hi. Hiche Christian ho hi a ngol gam a ka gel ahi. “Abul abal nei lou Christian houthu dol in iti lunggel lama mi ahil chet theiding ham?” ka ti kit leu ve. Ahin ama ho chun anga deh pouve. Ama ho chun ani tin in ei chou jing un, achainan ei lung hansah un ahi. Ama ho chou na chu ken jong kinel pi ding in ka chou pan tai.

Kahetnom kathukhol a kona a hetdoh chen lou

Christian tahsan thudol adih na lam hol louvin, Christian houthu nel lhah na ding in ka kigong’e. Lunggel chihna (intellectual) lama kon a Christian houthu sei set deh ding dei nan lekha khat sun ding in ka gel lhu tai. Ka them- jilna mun (University) a kon in ka pot doh in, America gam sung muntin ka khol in, chubana Europe gamtin ka ga khol e. Hiche a ka doitup pi pen chu “Christian houthu hi jou leh nal thu bou ahi” ti ahi.

Nikhat, England gam London khopia Lekhasimna (library) khat ka touna a kalungthim a kon in “AW” khat ka thim jah in ka hi. Hiche “AW” chu ahi leh “Josh, dinna ding keng khat beh na nei lou ham?” ti ahi. Kei jong hiche “AW” jeh chun ka kin dot’e. Hiche chu niseh in kalung thim sunga kaja jing in ka hi. Ka thuhet nom ka ha kholthuh cheh leh hiche aw chu kaja cheh in ka hi.

London gama kon in America gam ka Themjilna mun ka hung ki le kit in janin ka imu mil thei ta poi. Jan pung 10 don a ka mut pan ahin ka ki lhim lhimvang in ka ki lhim imu jou pon, ka ki imutsah nah nah vang in ka imu thei chom kit poi. Anah nah in jing kah lam pung 4 in ka imu bep in ka hi. Jesu Christa hi Pathen chapa ahi ti thu hi ka jan gel ahi.

Kahetnom kakholdoh banga apomnom lou

Ka lunggil a ka hin gel doh khat chu kei le kei kalung gel dih lou ka hin ki he doh e. Ka “lunggil” in “Christa adih tah beh ahi”  tin apom in, ka “lungthim” chun hichu ei sei lepsah got tei ahi. “Thutah hetna ding hi kana khoh sah val in ahin kakhol doh thutah chu ka jui nom poi.” Thuphon 3:20 akon in kalung sunga chou na ka chang in ka hi. “Ven, kotkhah bula kading in kakiu jinge. Katouvin ka ogin ajah a kot ei hon leh aheng a ka hung sung lhaha ama chu an ka neh khompia, aman jong ei neh khom pi ding ahi.” Ahin Christian hi ding hi kajachat pi lheh in ka hi. Ka hung minphatna ho chu chomkhat kaha suh mol jeng ding chu hahsa ka sa lheh e.

Kahetnom ka khol dohna

Kalungsunga kathoh hahsat nahi suh lhap tei ding ahi ka he nai. Hichun Christa chu “patep” ding in kahin gel lhu kit tai. University a kum 2 na ka chai jou ni lhah, Michigan State, Union City a, ka in a kaum na mun a, “Christian ka hung hi tai!” Min gamtin ei hin doh ding chu ka het sa a hi. Ei hin doh diu chu ahile “Christian na hichu iti na het em?” ti ahin kale donbut ding dan chu “Hichevah chu kei jong kaum e!” ka ti jeng ding ahi. Pathen toh kaki jopna a-det na ding in ka loipa Christian hisa khat toh katao khom lhon e. Katao na a thu 4 ka hop e.

Kataona thulu 4

Khatna, “Pakai Jesu, kadia Cross chunga na hung thi ka kipah e.” Katahsan khat chu leiset chunga michonse kei bou um ana hi kha ta jeng jong leng Pakai Jesu chu kei dinga Cross chunga thi ngam ding ahi. Hiche katahsan hi lunggil a gel lou va ka moh tahsan tin na gel dem? Ahi him him poi. Kichen taha ka sei thei khat chu ahi leh “Pathen in eihetnom dol lam a ei hetsah mong ahi” kichen tah in ka hei. Cross chung a thi Christa, ngailutna chun ei hetchen sah ahi tai.

Nina, “Chonse ka hi kakiphong doh e.” Koi man chonse na hi ei ti poi. Kei le kei chonse ka hi kaki het ahi. Pathen chonphatna leh thenna chu kei dinmun toh te thei ahi poi. Bible in “Ei hon ichonset na jouseu iphon doh vang u leh ichonset na jouseu ngaidam ding leh thenlouna jouse a kon a eisu theng diuva Ama chu tahsan um tah leh dih tah ahi” (1 John 1:9). “Pakai, neingai dam in.”

Thumna, “Kalung kot ka hong in, kahuhhingpu leh kapakai tin ka kisan tai. Ka hinkho nang man nei pui hoi in. Ka hinkho nang man nei khel in. Nang man nadei bang tah in neikhel tan.” Achaina a ka tao chu ahi leh “Kahinkho sunga na hung chen, Kakipah’e!”

Hitia ka tao chai jin ima kikhel na ahung um deh poi. Kolphe meivah banga vah jong ima ka mu chom kit poi. Pathen vantil ho jong kamu poi. Katao jou chun ka thoh gim lheh in katahsa pum in ka na chet chut jenge. Hiche katahsan hi nung leh kisih na ahi kha dem ti lung op kai na ka hin nei kha kit e. Ahin hiche katahsan hi “angah-na” a ka koi ahi tai.

Governor kana hinomna

Ahin Christian kahung hi jou lha 8 jouva pan in ka hin kho ol ol in ahung ki khel in ahi. Lamdang taha ka kikhel na kahet khat chu ahi leh “mite ho kamudan” ahi. Themjilna a kanakai lai ya chu mailam kum 25 chan ding tohgon ka na ki gon ahi. Kana doitup pen chu ahile “Michigan State a vaipo (governor)” hi ding ahi. Hiche doitup lhun theina ding chu mite ho kamangchan, kasol len, katil len ka hi. Mi ho chu keima gamvaipo (governor) hina ding chun kana mang chan ka hi. Ahin Christa ka hin tahsan a pat ka lunggel dan akikhel del tai. Mite ho keima let le lal na dinga man chah ding tia kalung gel chu aki khel del in, mite dinga iti manchah pha a ka um ding ham ti joh chu ka gel khoh jo tai. Keima kichong sang na ding sang in mite ho choisang na ding joh chu ka gel nom jo tai. Hiche hi kahinkho a ka kikhelna ka hetchet na tah khat ahi.

Kalung-ton-na

Chule kakikhel na kit khat chu ahi leh “kalungton” na lam ahi. Min kahina lou va amo a ei sei leh thoh thei lou beh ka hi. Ka na khol khum a kanel khup pai jeng ahi. Themjil muna kaum laichun kalungton jehin mitoh ka ki nan “maha” (scar) tu chan in ka nei na lai je. Hiche kalungton na chu ani anin aki khel tul tul jeng in, hin thengtaha sei ding in kalungtonna abon in abei poi je.

Thadia kagot mikhat

Kichentaha kahet be kit chu ahi leh “muthadana” leh “lungnatna” lama ka ki khel na ahi. Ka neo va pata nasataha muthada jeh a mi khat katha nom tan ana um e. Ama chu hiche leiset chunga kamu thada pen ahi. Hiche pa chu ka munom lou beh ahi. Chapang cha ka hi vang in hiche pa tha (kill) ding chu ka na gel jing e. Police ho hetdoh na lou dinga iti tha ding ti ho jong kalupna chunga kon in ka gel jing e. Ama chu “ka-pa” ahi.

 

Loi leh paiya kona totthang na

Ka-pa hi ka khosung uva judon mi ana hi. Lunggim geh a aum ka mu kha poi. School a ka kaigom pi ka gol hon ka pa judon jeh in ei dai cha vai jing un, eitot chavai jing un ahi. Kho sung lam lai lah-a jukham a lup, lampam a lup, peng, kap, kitom ti ho ngen asei un ahi. Amitot u chun kalunggil a ei jat chat sah lheh in ka thang atom lheh e. Ka lung nasatah in ahung ji e. Ahin kalung han chu kamaiya ka so dohsah pon, ama ho ka het sah poi.

Kalet teng leh kapa ka tha ding

Khatvei vei leh kanu chu in nung langa thilkoinabuh (barn) sunga bongpi ho pang laha alup jong ka mu ji. Kapan kanu chu thoudoh joulou khop leh thidehkhopa avoh ji ahi. Hiche ho jal chun “Kalet teng leh kapa hi katha tei tei ding” tin kitep na ka na nei je. Kapa ju akham a, aloi ho kholai lenga ahungdiu thu ka jah teng leh kapa chu insunga kon in kakai doh in innung langa thilkeobuh sunga kaga hen jin khao vin ka kan chah kheh ji. Chuin kapa gari (truck) chu ganchabuh nung langa katol mang jin ka sel mang jin ka hi. Akhut leh akeng khaova kakan chah kheh nung in khao chun angong lang chan, chule akam jong ka-kan tha jin ka hi. Ama leh ama akitom a athi jong leh pha mo lou ka ti kom ahi. Aloi ho ahung teng u leh “Ka-pa aum poi, mitoh kimuto ding in apot doh e” ka ti peh ji e.

Kanu lhangai leh hinkhobeina

High school kachai kon lha 2 masang in insunga kanu dammo a, atao gin ka jan ka hi. A umna dan sung a ka lut in, lup na kon in kanu ahung tou doh in ahi. “Kachapa, napan kalungsung asu na lheh e” ati. Kanun akhut in ei kai jin eikoi jin, “Ka hin nom ta poi. Nang ma school chai ding bou ka nga ahi tai. Chujouteng leh kathi nom tai” ati.

High school kachai jou lha 2 lhinni, Idainin (Friday) kanu ahinkho abei tai. Kanu hi alung chang nabehseha ahinkho bei doh ahi. Kanu ahung thin kapa chu kahin ha mu da be cheh in ka hi. In a um leng kapa katha khah ding ahi jeh in college kai ding in, ina kon in kapot doh tai.

Kapa ka hin ngailutthei na

Ahin Jesu chu kahuhhing pu leh kapakai ya ka hin kisan nung in Pathen mingailut na chun kalung sung alo khum jeng in ahi. Pathen in kapa chunga thatnom khop a kalung han na chu eilhem lung mong in, kalung gel chu akile tun del in ahi. Christian ka hi jou lha 5 kalhinin, kapa kamu khel na ho chu kahin muthem in ka hi. “Kapa, nang ka ngailui” tin ahenga ka sei je. Ka ngailut nom lou beh ahin, ahin ka ngailui. Pathen mingailutnan kalung sung akhel in ahi.

Wheaton University-a kahung kichon lutnungin, jukham khat in gari in eitat kha in ahi. Hospital a kon in kahung kum lhan in lam kajon e. Kapa kahenga ahung in ei hung vei. Hiche ni chun kapa judon lou vin lunglim geh in aum e. Kapa chu lungnom mo tah in aum in, ka kim vel a avah le lei. Achainan “Napa, keitobang iti nei ngailut thei nah lai ya in a na hung thei ham?” ei ti.

“Kapa, achesa lha 6 masanga chu nang kana muthada lheh e. Ahin Jesu Christa kahin tahsan in, Pathen mingaidamna kahung chang in, Aman kalung sung setna jouse ei khel peh e. Ahil chet-be je ka he ta poi, kapa. Ahin Pathen in kalungsung setna jouse ngailutnan ei khel peh tai.”

 

Kapataona leh kisihna

Pung khat jen kapa toh lamkajot pum in kaki hou lim lhon in “Kachapa, na hinkho Pathen in akhel banga kei hinkho jong akhel ding hi leh kasang nom e” ati. “Pathen, Pathen tahbehna hia, kainsunga kachonset na jouse ei ngaidam thei ding na hileh ‘Nang ka ngaichai,’ Jesu, kachapa hinkho nakhel banga kei hinkho nakhel thei ding leh nangma chu kahuhhing pu leh kapakai jin kisang ing ka te” tin ka pa ataove. Kapa taona ka jah chu kahinkho a kakipana len pen ahi.

Kapa kikhela kona khosungmite ho kikhelna

Christa kahinkhoa kahin kisan jou lha 6 pan lha 8 sung in kahin kho man ahung ki khel tul tul jeng e. Kapa hinkho kikhel jong keima mittah in ka mun ka hi. Mikhat in kalung sung mei ahin vah sah jeng abang e. Hiche kal se kapan khat vei bouseh khamna amang in ahi. Kum 40 ju ahin don jouvin ju don anga tan ahi. Lha 14 lhinjouvin kapa chu masanga ju ana hadon behseh jeh in ahinkho abei tan ahi. Hiche lha 14 sung chun kapa, jukham jingpa hinkho kikhel jeh in ka khosung uva mitam tah in Pakai Jesu chu huhhingpu leh pakai jin ahin ki san un ahi.

Christian hou hi na nuisat mai thei ahi. Na taitom a nasei set thei ahi nai. Ahin hiche Christian hou hi adih mong ahi. Christa natahsan leh nahinkho man dan nang leh nang ki ve lhin. Jesu Christa hi mihemte lungsung khel pa ahi.

Sopi, nangma kikhelna ding

Christian hou hi houdang bang a hu-nam houthu ahi poi. Na ki hinso na ding chu nang kin ahin, ka ki hinso na ding chu kei kin ahi. Kasei thei pen chu ahi leh kahinkhoa ka hinjil leh kahinto thuka sei ahi. Hichekalva a thulhuhna chu nang ma chunga kingam ahi tai.

Kataopeh thei vang na hi. Nang dia katao na lo lhing ding ahi: “Pakai Jesu, Nang kangaichai. Cross chunga kadinga na hung thi kakipahe. Nei ngaidamin, nei suthengin. Tutahin nang ka huhhingpu leh kapakai jin katahsan e. Nang man nei hisah nom bang in nei sem tan. Christa min in kataove, Amen.”

*Hiche Josh McDowell hinkho thusim hi Josh McDowell lekha bu “The New Evidence That Demands A Verdict” sunga “He Changed My Life” ka le doh ahi.

Josh McDowell hi Wheaton College leh Talbor Theological Semianry a graduate ahi. Thusei minthang tah khat ahin, lekha bu jong bu 45 val jen asuntan, campus crusade for Christ thalhengin gamchomchoma ana chei. Films, Videos leh Television a kon in phatsehin thu asei jin ahi. Josh leh aloinu Dottie in cha 4 anei lhon e.

Ale-doh: Nehkholal (USA)

July 19, 2009

3 comments to John McDowell Hinkho Thusim

Leave a Reply to Mangpu Khongsai Cancel reply

You can use these HTML tags

<a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <s> <strike> <strong>