Houbung Thusim Umdol

Houbung Thusim Umdol

Christians hon “houbung” hi Pentecost (Solchah bung 2) nia hung kipan in apom un ahi. Hichea hi Christa athodoh jou nunga Jesu thu kiseiphong na leh Ama mina “huhhing” a um theina hung kisei phong ahi. Mitampi, Solchah ho thuseiya kon in ahung ki hei un chua kon in tahsan ho kiloikhomna “houbung” ahung um doh in ahi.

Solchah bu sunga aki mu bang in “houbung” hi Judea, Samaria, Cyprus le Antioch mum ho a ahung chal chal jeng tan ahi. Missionary Paul khol jinna kon in Asia minor leh Greece hohenga jong “houbung” ahung um doh in ahi. Chubana Pual, Rome khopia songkul atan a kon in Rome khopi sunga jong “houbung” ahung um doh kit in ahi. Houbung thusim alhingkeiyin kisei joupontin ahin Christian Church hi Roman te gamvaipohna leh muntina ahung chal jing tan ahi.

Kisemphatna Khang

Solchah ho lamkaina a hung kipan houbung leh tahsanchate ho thusim hi houbung thusim suina a hung kisei peh ahi. Tulaikhanga Christian hon Solchahho khang thusim chu Christian hina hetchetna, Pathen thu leh tahsanpomdan hetchetna chuleh ahinkhouva ahin juidan u hetdoh theinan a asim jiuvin ahi. Ajeh chu tukhang Christiante tansan pomdan hi Christian ahung umdoh tillaiya tahsan pomdan toh akikalna ahung tam cheh cheh in ahi.

Christiante ho Sorkal a kona suhgenthei leh tha leh mata ahung um, chujouva Christian hou hi Sorkal hetpeh a hung um doh kit, hi ho jeh a chu Christian kilamkai na hi “thaneitah” a kilamkai na ahung hi khan ahi. Hiche loi tum khat thanei taha houbung kivaipohna hi houbung hung um doh til laiya chu ana um him him lou ahi.

Akhang khanga Christian thuhilmu dan leh Greek chule Latin te lunggeldan juia houbung ahung um hin Pathen thu hetdol hin kipel sah cheh cheh in ahi. Ama ho lunggel pom dan toh ahin suh beh jiu ahi. Hichun houbung umtil laiya tahsanpom dan chu akhel jep jep in ahi. Thulhun Thah a kimu thuhil ho chu alhangpia apom vang un, Pathen thu akhol nao va, Solchah ho thuhil dan hi lou, ama ho lunggel dan ahin be lap un ahi.

Hiche khanglaiya houbung chun a-thuhil (teaching) chu ahina banga houbung pam lang a jong adinpi a aphon doh ahi. Tukhanga houbung ho hin Solchah ho khanglaiya houbung tahsan pomdan bang taha che pi louva ama ho lunggel tampi abe lap un ahi. Hiche jouhin Houbung tahsan ding kibe lap ho chu deimo loi tampi ahung um kit tan, hiche belap pomdan ho suh bei na ding chu houbung in ahin boi pi kit tai. Hiche langa thapanho (revivals) ho chun chutia houbung hina kicheh ding aboi pi lai tah un, loi chom ho chu houbung che pi ding dan ho asem be be jeng uve.  Mun kim khata hiche toh gon (revival) ho chu achal jing in, ahin abang mun a abei kit tai.

Houbung tahsan pomdan a kisuhhalna leh kisuh thengna hetthei leh melchih thei pen chu ahi leh “kisemphatna dinga natoh” (Protestant Reformation) hi ahi. A. D kum 500 leh 1500 kikahsung chun houbung tahsanpomdan leh kivaipohdan nasa tah in ahung kikhel in ahi.  Houbung umdol, huhhingna thulamdol, Christiante chondingdanthu ahil dan u chu Thulhun Thah bu sunga kihilna toh kitoh lou ngen ahi.

Hiche “kisemphatna” dinga  panhinla lamkai len ho chu ahi leh Martin Luther, Ulrich Zwingli, leh John Calvin ahiuve. Amahon Catholic houbung pomdan ho ahindem un, houbung sunga leisetvaipo thunei, a dihloudan jong adem un chule Pathen thu kihil lhemna ho jong ahin dem un ahi. Ama ho pomdan hi ahung chal huh jeng e.

Houbung tahsan thua belap leh bol thu ho chu ahin khindoh un, Pathen ngailutna leh Christa tahsana kona  huhhingna um thu jong ahin pomdet un, mite ho chu Bible thu ako mu un, Solchahkhang laiya Christiante ho thuhil leh natoh dung juiya chondin ahahil un ahi. “Kisemphatna” hinpodoh ho tahsanpomdan houbung sunga semtohding tia ana gel u ahi. A gel khel lamuva thilsoh khat chu ahileh hiche “kisemphatna” toh gon hi houbung sunga kisemtohna soh doh jo ta louvin Catholic houbunga kona kikhin doh na ahin so sah in ahi. Amasan Martin Luther (Lutheran Church) ahin chule Zwingli ahin, chubana Calvin (Presbyterians houbung) ahi kit’e.

England gam a jong Roman Catholic houbung a kon in Anglican Church ahung um doh in, chubana aban ban in houbung chomchom ahung um doh e. Kisemtoh houbung ho laha tui thetho’a baptize ana changhon tahsa pumpia tukiphum abol un hia kon chun “Anabaptist Church” ahung um doh kit in ahi. Chubana houbung chom chom: Mennonites houbung, Swiss houbung, Brethren houbung, Hissite Moravians houbung, Waldensians ho laha Italian Presbyterians houbung ahung um be kit e. English kisemthah ho a kon in Mitheng houbung (Puritan Congregations), Presbyterians, chule khonung in Quakers houbugn ti ahung um doh e. Luther nung kum 100 sung in houthuademna (Protestantism) hi ahung pung tul tul jeng in pawl (denominations) simsen lou ahung soh doh tai.

Hiche houbung cheh chun Christiante kihilna dihtah jui in akigel un ama ho sung cheh a, halna nasatah in ana um in ahi. Akim khat chu midang ho sang a halchom jong ana um uve. Atam jon vang kitetna ana dei pouve. Loitam ho chun loilhom leh namchom ho ana notthap kit un asugenthei kit un ahi. Hiche Pathenthu pomdan kibah lou chun mipite ho kidemtona leh kinelkal na nasa tah ana so doh sah in ahi.

Lutherans loi hon 1530 kum chun Augsburg a tahsanphondohna (Augsburg Confession) ana nei un, Presbyterians hon 1648 kum chu Westminister tahsan pohdohna (Westminster confesion) ana nei un, Kisemtoh loi chom hon  jong 1562 chun Heidelberg “thudoh leh donbutna” (Heidelberg Catechism) ana nei un ahi. Ama ho se se chun atahsan dan u chu Bible lho khona a kigel cheha abol uva, hiche atahsan phondoh ho chu ama loi loi jin an ache piu ahi. Hiche aloi loiya tahsan phondoh tum cheh ahin nei u chu pawl chomchom (denomination) so dohsahna ahung hi kit e.

Abana kisemtoh ho sunga kikhen na ahung um lo na kit chu ahi leh hiche houbung semtoh lamkaiya pang ho jong chu Roman Catholic houbung Pathen thu kholdan leh jui dan kim khat ahin jui jeh u ahi. Hiche lamkai len ho chun Bible thuhil dungjuiya kithah pat ding khohsah na jal a chu Roman Catholic houbung ahin da lhah u ahi. Ahinla Bible thuhil toh kitoha amahon ana jom jing sao Catholic pomdan chu atuhchah kit un ahi.

Abang kom leh Bible a kisei bang a bol louvin Catholic houbung chondan dung juia abol hou jong tampi aum e. Anthengjon dol, chule lamkai thudol ho jong Bible sunga ki- sutna tampi um apom kit un ahi. Chapang twiphum (baptisma) chan sah leh phatseha an theng jon lou thuho chu thupi tah in ana gel pouve. A i-pi chu hi ta jong leh hita bong tahsan pomdan leh geldan chomchom um chun kisemthah houbung ho chu akikhensah in, pawl chomchom (denominations) ahin sohdoh sah in ahi.

Ref: Jame B. North, Union in Truth: An Interpretative History of the Restoration Movement (Cincinnati: Standard Publishing Company, 1994), 1-3.

A-ledoh: Nehkholal (USA)

July 21, 2009

Leave a Reply

You can use these HTML tags

<a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <s> <strike> <strong>