Khosung kivaipoh tup ding ngai-ta!

Khosung kivaipoh tup ding ngai-ta!

Kukite kho kivaipohdan aki sei teng leh kho iti hung kisat ti jong sei ma sah angai tei je. Kukite hin kho asat teng leh aphung phung a kipansa a ana kisat ahi. Phung khat lamkaina a kisat ti thei jong ahi. Hiche phungkhat lamkaina a chu phung dang hon jong abel jiu ahi. Khosat te chu khoneite ahiuve. Jatdang ho akimuto teng u leh “Hoiche khoa kona hung na him?” ati un, Kukite akidoh teng u leh “Koi kho na him?” tin aki dong ji e. Koi kho na him ti hin khoneite joh chu adoh na ahi. Khomin akisei leh koiphung ti jong chu alhangpia het thei ahi tai.

India gamhop sung langa cheng Kukite leh jat dang chom chom ho hin aphung phunga gam akichoh uva, hi a chu asopi leh aloilegol achen khompi nom chan achen khom pi thei ahi. Angainaa hi ijakaiya nulepa leh upa lamkai na kilam kai ahiuve. Mi upa chu kho haosa a pang jeng ahi. Ijemtia neo jon kho achoh jong leh miupa chu haosa a pan sah jong aum in ahi. Achesa kum nai cha chun akho akhoa, India sorkal hon lamkai ama ho dei dei ahin pan sah got un, Haosa kiloikhom hon nasatah in demna abol un ahi.

Myanmar gamsunga jong achesa kum 1900 nunglama pat in Kukiten Kabaw Valley leh Chindwin Valley chung lam dunga phung le chang dung juiin kho ana kisat in tuni chan in Kukite chenna kho ho tampi aum na lai je. Hiche khoho a hin khosatte haosan apang un, phungdang jong tampi acheng khom un ahi. Kukite bouseh, mijat dang toh chen khom lou na kho tam pi aum in ahi. Gah min phah din: Manto, Phailen, Motjang, Teijang, Jangngoiphai, Haipijang, Janglenphai, Tuidimjang, Twivang ti ho ahiuve.

Kukite bouseh chenna kho ho ah, Kukite kho kivaipohdan phate chan ana ki che pi jing in ahi. Khosung khantou machal na ding leh kivaipohna ijakai chu khohaosate thaneina ana kivai po ahi. Khosat te chu “haosate” ahiuvin chu le “khoneite” tin jong aki minsah ji e. Adang se chu “khochaga” ti jong aki minsah ji e. Kho sung a chentheina leh potdoh na ija kai chu haosate thu thu ahi. Haosa ten alung ati lou leh khochaga te chu akho sunga kona ano doh thei ahi. Mun le jang jong haosaten apeh peh na a chu cheng jiu ahi. Haosate phal louva inchenkhosah, lou lho thing poh koi man achama adei deiya abol thei lou  u ahi.

Kukite chondan leh kivaipoh ngainaa chu vaihom thep leh theplou hilouvin mi-upa chu haosa a kipan sah jeng ahi. Lamkaithem mi-upa umna kho chu chom khat kah in akhang tou jeng un, alam kai thep lou leh akhang akhanga abep bep ima khantouna um thei lou ahi. Neo-jo jong chu upa din mun akhal ding chu chondan ngainaa thil pha lou tah in ana kigel in ahi.

Myanmar gamsunga Kukite kho kivaipohdan hi akhangdung juiya hun-nia khan angai jin ahi. Kho-haosa (khosatte) ho thaneina a kivaipohna khang leh kho-haosa (sorkal ho pansah) ho vaipohna khang tia khan thei ahi. Kukten haosate (khosatte) vaipohna hi akhang akhanga hung kijui ahi. Hiche hi “khosat” ahilouleh “upa” te vaipohna ahi. Atilaichun (1950, 1960, 1970, 1980 ti ho) gamsung sorkal ho jong chun akho akhoa “haosate” lamkaina chu ima ana lo pouve. Ahin 1980 nung lam a kon in kivaipohna dan ho ahin khel jep jep un ahi. Gamsung lamkai akikhel phat in gamsung kivaipoh jong ahung ki khel in, gamsung kivaipoh akikhel phat in khosung kivaipoh jong ahin khel un ahi.

“Burmese pao” hi gamsung kivaipohna paopi’a (official language) ki mang ahi. Ahin Kukite jousen hiche Burmese pao chu akitho thei poi. Jatdang, adeha Burmese ho toh cheng khom hon Kolpao themthem ahe un, Kukite bouseh chenna kho ho a Burmese pao thothei mi um lhel lhul jong leh kilhangtaha thothei them cha bou um in ahi.

Sorkal hon khosunga Burmese pao thei dom dom leh ama ho thu nung ding dom dom ho chu ama ho thaneinan lamkai jin ahin lheng ji un ahi. Burmese paotho thei lou haosa phachompi akhel un, Burmese pao tho thei dom ho chu lamkai jin apan sah uvin ahi. Khonung in khosung kilamkainaa lamkailoi ni ahung um doh kit tai. Hiche te ni chu ahi leh “khosatte or haosate” leh Sorkal in atundon “Kholamkai” ho ahiuve.

Hiche loi ni kikaha hin kihet khel na tampi aum jing e. Khohaosa ten khosung a thaneina ana nei u chu atuh chah nom un, Sorkal lamkai a kona ngense na chang lamkai ho jong chun Sorkal hon kin ahin peh teng u leh aboi kha ji un ahi. Haosate leh Sorkal pansah lamkaiho kikah a boina aum jing e. Tuhin haosate thaneina sang in Sorkal pansah lamkai ho thaneina aum jo tai. Sorkal hin khosunga pan la thei thei leh akhangdung juia kivaipohna kin la thei ho ahin lhen u ahi. Hijeha khosung kivaipohdan leh gamsung kivaipohdan ache toh na ding chu ki hei them ngai ahi tai.

Myanmar gamsunga Kukite ho hi abona “Christian” ahi ti thei khop ahi tai. Christian hina kalvalin houbung chomchom in aki khenthangkit in ahi. Hiche pawl (denomination) chomchom nung jui a kikhenna hin khosung kivaipohna jong nasatah in asu mo in ahi. Tahsa leh Lhagao thulama pomdan kibah lou hin jong chondan akikhel sahin Christiante khat leh khat kikaha kito mo na leh kihouthei mo hel na aso doh sah e.

Gamsung lamkai ho hi Christian hi lou atam in ama ho vaipohna hi seiset thei jong ahi poi. Gamvaipo lamkai phatah tah jong tampi aum e. Ahin ju le sa leh nehguh nalam pansa lamkai jong tampi aum kha ji e. Hiche ho tabong ho toh kivaipo khom ahi jeh in Kukite khoa haosa leh Sorkal pansah lamkai hon ama ho nung nung ajui kha ji un ahi. Ma sang a judon kha lou jong chu lamkaiya ahungpan leh ju hin don pan a khomite khoto louva vai ahinhom khaji un ahi.

Ichennao khotina hi Kukite chondan leh Christian chondan ho dei bang taha ki mang cha thei loudan in aum kha doh tai. Sorkal ho hei heiya ki um ahi tah jen in chih thei angai lheh tai. Hiti jeha chu Sorkal ho pansah lamkai ho ahin, khomite lhena kona lamkaiya pang ho ahin, khosat haosa lamkai jom hon khosung kivaipoh hi gel khoh angai tai. Akoipen tun hi ta jong leh lamkaiya hung pang doh ho chun Bible lho khona vai apoh them diu angai tan ahi. Bible thuhil lam toh kikal ho thupeh leh ngensena aum jong leh lungngamtaha seiphonga vaipo ho henga jong sei doh ngam na nei ding ahi.

Nebuchadnezzar in sana milimdoi chu agamsungmi jouse chibai abohsah e. Ahin Daniel loiter mi thum: Judami – “Shadrach, Mescach chule Abednego” ho chun ahouu Pathen aging un, lengpan thinchan thu ana peh vang in semthu sana lim chu chibai ana boh pouve. Achainan Lengpan “Shadrach le Meshach chule Abednego Pathen chu vahchoyin um jing hen!” ahin ti (Daniel 3:28). Hitabong thilsoh hi tulaikhanga um thei na lai ahi. Ama ho thum banga Pathen gin haosa lamkaiya pang ho chu achunguva vaihom ho chan a ahinkhou akhel sah thei u ahi.

Mikim khat in vaipolen ho lung hol nan ama ho bol bol leh ama ho don don adon pi ji un ahi. Hitia chu ama ho dondon akidon leh ama ho noiya ki um jeng ahi tai. Lamkai len ho maiya ju don da jong chu ama ho angsunga Christian hina leh chonchanpha phondoh na khat jong ahi. Hitia chonchanpha na phon doh chu Pathen lung lhaina ahin tahsan lou ho maiya Pathen in na dop sang tei ding ahi. Ama ho tansan na na chan joh ding ahi.

Kukite khokivaipoh ding dan achainaa sei ding apha chu ahi leh Pathen lungdeiya kivaipoh ding ahi. Pathen lungdei chu ipi ham tia doh thei kit ahi. Hiche chu ahi leh Bible sunga tampi sim doh thei ahi. Thulhunlui (OT) sunga hin michang chehl insung leh lengam kivaipoh na thu tampi um ahi. Pathen ja-a chule kitahtaha vaipoh ding chu Pathen lung dei ahi. Christiante chondol a khosung kivaipoh ding dei um lheh ahi tai.

Nehkholal (USA)

July 20, 2009

Leave a Reply

You can use these HTML tags

<a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <s> <strike> <strong>