Khopi Khat Semdoh Theina Ding Tohgon

Kukite Chenna Khopi Khat

1. Thupatna

Myenigone kho hi kho nom tah ahi. A kho min hi Burmese pao ahin eipaova “Leisenbung” tia le doh thei ahi. Hiche mun a hin Kukite in 200 vel acheng ui. Hiche mun hi keima tah in thumvei (December 1997, April 2006, February 2010) ka ga chot lut ahi tai. Khosung mite chendan ot chat aum lheh e. Hiche khomun hi phatea khopi len so thei na ding a bol thei ahi.

Hiche khomun leh asunga cheng te ho umdol anoiya bang in achomlam in ka hintah lang e. Hia kon a idinmun ipi avat ti ihin hetdohuva chuleh avat na ho chunga iti pan ilah khom diu ti ihin gel doh thei diu kinep aum e. A chaina langa khopi khat semdoh a din det theina dinga tohdinga pha jat 7 ahung kitah doh in ahi. Hiche ho hi aban bana tohmolso na um thei leh dei um lheh ahi tai.

2. Kho-um-dol

Myanmar gamsunga Kukiten khopi nei ding hi i dei cheh diu tahsan aum e. Ahin gin chat sang in khopi inei lhom un ahi. Ajeh chu khopi nei ding itup lou jeh u leh nei dinga kigel banga pan ilah lou jeh u ahi. Tu din mun a sahlam Chindwin vadung chung langa Kuki te khopi chu Myenigone ti thei pen ahi. Myenigone hi Homalin Town dinga veng khat tabang a um ahin, ahin Kukite dinga khopi ti thei ahi. Hiche Myenigone a hin Kuki in 200 vel acheng un ahi.

3. Themjilnalam

Myenigone kho a kon a lekha lam a thepna jil doh jong pha chom pi aum tai. Hiche kho sunga cheng te ho hin chihna angai lu lheh un, chapang themjil na lam atha peh lheh un ahi. Ahin vai chat jeh leh lekha hilna lam hahsat jeh in chapang themjil hon dei bang tah in chihna ajil doh jou pouve. Hiche mun a ahin school khat aum in hiche mun a oiya atam jo chu Burmese ho ahiuve. Kum 2010 ka ga che jong chun oiya ho leh khosung haosa ho toh ka ki mu to un mailam a chapang themjil ho dinga vat ho ka sei khom uve.

4. Houthudol

Houlam thudol ahi leh kho sung mite abon a Christian ahiuve. Mitin in hou agut cheh un, ama ama houbung cheh a nasa tah in pan ala cheh uve. Myenigone kho hi pawl chomchom: AG., Anglican, Baptist, Brethren Church, Christian Church, EBC, Jehovah Witness, Methodist, Roman Catholic leh adang dang ho munpi aume. Houbung khat leh khat a sung gil tah a aki loi khom louvang un akham kham in taokhomna leh kimuto khomna ho anei jing uve. Kuki Christian te ho hitia sung gil tah a ki houkhom thei lou hin ichan ham khat in ei khan tou mo sah uve.

5. Nat-le-sat

Government Hospital hi Myenigone kho leh Homalin kho ki kah a um ahin, Myenigone toh ki nai jo ahi. I khopi u khom cha khata Hospital aum hi ei ho dinga phatthei len tah khat ahi. Khosung mite kum khat sunga (lha 12) sung nat le sat ka khol nao va kum she, chuh lai (June, July, August) lai teng leh chapang hin kho bei atam ti ka khol doh uve. Ajeh pipen chu ahi leh khosunga tui theng don ding um lou, chuh go ahungjuh leh hiche chuhgo tui nen a kisil leh don khah jeha dammo a thi atam in ahi. Hiche tui theng don ding hahsat na hi iti leh tuitheng don ding anei thei diu vem ti jong ki houlimna leh tohgon khat a nei ding ka sei khom uve.

6. Natoh leh kivahna

Myenigone khosung mite kivah na hi aphattina sum hol na thei thei ya kivah ahiuve. Lou lhou tham khat aum in atam jon tulai jin thing-nai (rubber) lei abol uve. Kim khat in thing-nai lei acre 5 pan acre 10 val cheng abol un, hiche hi mai lam a ahung lo lhin leh Myenigone khosung mite ho hutkhata hung hao doh diu kinep aum e. Ahin tu le tua neh le chah hahsat jeh in kimkhat in a thing-nai hon bol sa jong aki joh un ahi. Thing-nai tai lou hiche gam a hi Komla, champada, dangin ti ho aga pha lheh e. Muchim tu lam jong hi phatah in kibol leh gamlei set pha tah ahi. A tong them, abol them leh abol jou um leh Kuki te insunga neh le chah ning lhing ding ahi.

7. Kho chen dol

Myenigone kho min hi eipao va “Leisenbung” ti ahi. A leiset hi a sen hiu heu ve. Amun hi boh thim thim chuti boh behseh jong hi kit lou. Go tui ho ama le ama lon lhah thei na kham a boh ahi. Jang cham jong ti thei ahi. Hiche khosunga in mun ho hi len tahtah ngen ahi. In mun khat hi alhang pia adung feet 100 val, avai feet 100 pan 200 val nei jong tam pi aum e. Yangon khosung toh isai kah leh in 3/ in 4 chen na thei ahi tai. Hiche hi ihisap leh tua in 200 chen na mun hi in 300 val chen lut be thei na ahi. Kum 2006 kum khallai chun “Khangdong te leh Khantouna Seminar” Myenigone ka na bol nao va jong hiche thu hi ka na sei un, ijemtia sah le lhanga thinglhang a kon a khochom kichao ding aum leh Myenigone a kichao lut ding in jongka na sei khom uve.

8. Che le valena

Homalin leh Myenigone hi chung lam gama ding a che le va le na nom pen ti thei ahi. Hiche mun hin Yangon pan a Huikonga lhun thei na mun ahin, Bus a jong ki lhung thei ahin, Mongyaw pan a jong Tuihukong, Huikong leh Car a jong lhun thei na ahi. Tamu pan a jong truck/car toh lhun thei na ahi. Mikim khat motorcycle toh jong akhol jin le un ahi. Chindwin vadunga kon a kong neo (mi 100 val po ho) leh tuihukong len mi 500 vel po ho jong alhung thei jin ahi. Che le va le na lam thua asei ding in, Leilam akisuh lou jong leh tuilam, tuilam akisuh lou jong leh Huilam a lhun thei na mun ahi.

9. Tulaikhang kihettona

Homalin kho sung a kon a muntin leh gamtin toh ki het mat thei ahi tai. Hiche khosunga hi telephone jongpha chom pi aum tai. America gampan a jong telephone toh ki kihou thei ahi tai. Chubana tulaiya gamtin a ki mang Internet jong aki mang thei jin ahi. Internet a kon a lekha kithotna leh limkithot na jong ahi thei jin ahi. Mai lam teng leh mitam pin hiche ho ahin man cheh diu ahi tai.

10. Jatlenam lam kai ho tohgon

Kum 2010 a ka gache chun Kuki ten “Museum” khat nei ding ngaitona anei un, Myenigone muna hi Museum sahna dingmun anei u ahi tai. Tua hi hiche Museum sahna dinga sum le pai ahol lai tah u ahi. Muntin a um, Kuki chate dinga khosah hon sei tho leh deisah keu hi louva sum le paiya ipan khom cheh diiu vin nasa tah in ikitem cheh un ahi.

Hiche hi koima gamlamkai dou na ding tin a ahi pon, ihiu nao suhmil a aum na lou ding leh eiho kitil khou jing na ding doi tup ahi. Hiche khomun hi gamsung vaipo milen leh milal jong lhung jing ahi tauve. Ama ho aga che teng u leh isopi dang hon achondan u a “Museum” uva apui u leh hi jeng ahi. Tu dinmun in Kuki ten ichondan u leh ijat inam u milen leh milal ho gahmu sahthei na ding mun inei nai pouve.

11. MAILAM A TOH DING A PHA 7 HO:

  1. Khosung mite lung kito thei na ding (kivaipoh leh houthu)
  2. Khosung mite themjilna lam dopsang ding
  3. Khosung mite damtheina lam kihil ding(neh le chah, tui theng neina ding)
  4. Khosung mi kibe thei na ding (khochoma kon hung cheng lut ding)
  5. Khosung mite gancha chomchom vahdan hil ding(vohcha, ahcha, leh adang dang)
  6. Khosung mite muchi/theiga chomchom tu dan hil ding, akipatna diu sum to peh ding
  7. Khosung a khangdong pan la thei sem doh ding

Chule adang dang ti ho ahi.

12. Thukhumkhana

Myenigone kho sung tah a cheng aki hi lou jeh in khosung umdol hi alhang pia hung ki sei lha ahin hiche sanga kicheh jepa he jong um in te. A chunga hung kisei ho a kon a, kho umdol leh mailam a toh dinga pha igel doh u tampi um ding ka tahsan e. Hiche hi tu le tua gah tohmol soh doh jeng thei ahi lou vang in tu leh tua kipat ngai ahi tai. Ka hinsei sa banga gamsung vaipo ho demna ding tina ahi pon, imiteu neh le chah ning lhinga, tulai khan tou dung juiya hinkho iman thei diu deisah na ahi.

Natoh khat kiti hi:

1. I-lungsunga i-hin hetdoha,

2. bol dia thulhuhna i-nei ya,

3. atah beh a pan i-laha ibol teng,

4. idoi tup u chu atah beha hung soh doh ding ahi. Hiche chu Pathen dei jong ahi.

Muntina sopite cheng in Kuki te chenna len khat, neh le chah ning lhing set a um ding idei cheh diu tahsan aum e. Hiche hi apat na hi nalai ding ahi. Koi tabang hiche thua lung lut mi aum leh khosunga cheng ho ahin, kho sung mite ho ahin, gamchomchoma um ho ahin, kihoulim be thei ahi. Pathen in imiteu phat thei ei boh jing tau hen.

Hiche tohgon molso na ding a avat pen chu ahi leh:

  1. Amun tah a pan la ding mitomngai pha chompi semdoh ding (Kuki chate ma)
  2. Tohgon molso na dinga alam lam a mihil thei (oiya) hol ding (Ahil thei pou pou)
  3. Sum le pai to khom ding (Kuki chate ma: gampam leh gamsunga cheng ho)

Hiche 3 hi athupit nao kibang cheh ahin, hichang thum laha sum le pai hi tudin mun a hahsa pen ahi. Sum le pai um leh adang ho hi bai jep tan te. Sum le paiya pan la ding ahung um doh theina din tao u te. Hiche sum le pai hi jatdang ho heng hi louva, gamsung leh gampam a um Kuki chate man pan lah ding in aphai. Theng tah a sei din, gamsunga cheng ho hi sum le pai holna ahahcheh cheh in, gamlen (America, England, Australia, India, Korea, Malaysia) lang cheng hon sum le pai ya pan na hin lah khom diu dei aum lheh tai. Chutileh achunga hung kisei ho hung gui lhung tan te.

Sei lhing lel aum leh nung teng leh be lap tau te.

Nehkholal

Camp: Chatham, IL (USA)

December 4, 2010

6 comments to Khopi Khat Semdoh Theina Ding Tohgon

  • goulien

    Nahin gih article hi simnop um le kipa um kasai.
    ei kuki chate dia KHOPI sep hi apoimopen ahi. muntin a um kuki chaten pona cheh ute.

  • Seikam

    Tulai khang hi mitoh kilungdou a machal ding hi thil bai ahipoi. Amavang eima sung a lung kitoh tah pan khom hin thil len ahitoh doh ding ahi. Chuleh eisang a bol thei ho hi doh leh tun a nei a imi, isa inam sem sah thei jong ahi. Khopi lhing set a akicheng teng leh mitam jeh a Leiset vaipo hon khantou na ding ahin gon thei ahi. Mi umna lou a college leh university aum theipoi, Primary school jong ahin hahsa ahi. Thuchih in “Nga in atam athipin, Mihem in atam ahinpi”. Hiche gel doh khosung, khopi sung a cheng hon, kitho khom angaije. Houthu hi thil phatah ahi, hinlah lamkai hon gel ding a dei khat chu, houhi eiman idei ikilhen ahin, Kuki Nam hina Namkhat chikhat ihinao hi, semthu hilou a Pu Pa khanga pat a hung kigui jop ihitaove tihi gel jing dinga keima mihina na a kadei sah jing khat ahi. Hijeh chun hou chom thua office kinei cheh jong leh Namkhat ihinao leh thisan kibang ihinao hi kikhen thei lou ahi. Akikhen thei lou leh nang leh kei mopohna ahi ti hi mitin in gel khoh cheh uhite.

  • Pu,
    Na hin thilsut kamu in Nampi a dia pan nasa tah a nalah dan kamui.
    Pu,khopi khat inei uva museum khatjong inei diu katha anom val e.

    Lien
    Imphal,INDIA

  • Nehkholal

    Hiche iki houlim nao khomun a hin Kuki Chavang Kut 2010 (http://www.kukichristian.net/2010/12/kuki-chavang-kut-2010/) amang un alo lhing lheh uve. Imite lah uva kilung tona um ti ei vetsah u ahin, sot ta pon te! Mailam kum 10 teng leh hiche mun hi Khopi lhing hungsoh ding ahi.
    Nehkholal
    USA (Khojinpet)

  • dinglen Haokip

    Kipa um ea sopite chenna kholhing khat khochen dol sim thei a aumjih in.. youtube ah jong na video ho kan ve jing ea.. pung u hitiuvin kingailut nan eikan khom jing u hen….

Leave a Reply to Palal Cancel reply

You can use these HTML tags

<a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <s> <strike> <strong>