Min Chomchom KHAT
Myanmar gamsunga ichen nao mun ho hi alhangpia gamkai thum a khen thei ahi. Sahlanga 1. Khamti, Laysi leh Homalin ahin alai langhi 2. Kabaw Valley sung ahin, chu leh alhang langa 3. Chin State chung lam mun ho ahi. I chen nao mun chom chom ahi toh lhon in, i-minu jong achom chom ana hi kha doh e.
Hiche min chom chom iput khah u hin jat le nam khat tahsa lam leh lhagao lam a eikhen doh kha un ahi. Hiche minchom chom iput uva kon a iti leh jat khat ihiu nao toh ki lhon a tahsa leh lhagao lam a ium khom thei diu ham ti thu hi ei ho dinga thupi tah a gel ngai ahi tai.
Min chom chom laha ahi thei dingpen holdoh a kon a, lungkhat le thakhata pan ilah khom thei diu, hia kona chu khantou machal na lam ima no thei pan diu ahi. Hiche min chom chom ho minkhat hi sah na thei ding chu anoiya bang in aki mu doh thei je.
1. Khongsai
Khongsai hi kim khat in phung min in agel in, ahin hiche hi phung minsanga jat min khat a ina ki het nao ahi. Manipur a Meilhei ho leh Myanmar gamsunga Shan, Burmese ho leh Mizo hon jong Khongsai tin ei na kou un ahi. Burmese lekha sunpa Maung Gyi Zin in jong Myanmar gamchung langa eimi ho thusim asuh na a Khongsai ti min hi ana mang peh e. Chuleh sahlang gama Christian hon kiloi khomna ana pat uva akiloi khomnao min ma sa pen chu ahi leh “Khongsai Baptist Association†ana hi. Khonung in achom chom in ahin khel un tun Kuki Chin Baptist Association in aum e.
Ka hung pen na kho mun leh ka hung sei let na kho hi amin Zoumun ahin Burmese ten Bokkan tin a min vou ve. Hiche kho a hin Burmese 200 vel, Paite in 200 vel, Lushei 400 vel leh Khongsai in 10 vel ka cheng uve. A venga sei ding in Burmese veng, Khongsai veng, Paite veng chule Lusei veng ka tiu ve. Ahin abeisa kum pha bep a kon in isopi Paite ho chu Mizo in aum doh tau ve. Kei ho lhom cha vang chu Khongsai veng tin ka um den nalai uve.
Chule Burma gam sunga jat leh nam len 8 in akhen un hiche jat 8 sunga chun abah bah in akhai lha kit un 135 aum in ahi. Hiche 135 lah a chun Khongsai jong hi ajao peh e. Ahin tu kho nung hin kimkhat in Khongsai hi phung min tin asei un, kikou nan amang nom behseh ta pouve. Hiche Khongsai hi tunichan a Myanmar Government het a um jing nalai ahi.
2. Kuki Chin
Kuki Chin min hi sahlang gama Khongsai min khel dinga hung ki la son peh ahi. Homalin khoa Pu (Paokholet) leh Pu (Chung Hao) in ei sei peh lhonna a, Khongsai hi ichenkhompiu jat neo hon ei kou nau min ahin chule Kuki hi vanoija jat len (British) hon ei kou nao ahi ati lhon e.
Kuki nunga Chin akibe lap na ajeh hi kino na ana um khah jeha Chin State langa Chin ho toh sopi khat ka hiu ve ti thei na dinga ana be lap un ahi. Ama ho dei dan chu ahi leh Kuki ti jeng ding ana gel u ahi. Ijemtin boi na um kha leh tia Kuki nunga Chin ana be lap u ahi. Tun Baptist houbung hon Kuki Chin Baptist Association hi kiloi khomna min in amang jing uve. Houbung lamkai kim khat in amin khel ding adei jin kim khat in khel ding adei pouvin, aum sa tin amang peh uve.
3. Thadou Kuki
Thadou Kuki min hi Kabaw Valley sunga Tamu noi langa aki ha man e. Myanmar gamsunga ajat ajat a chondan ana sem lai u chun sahlang gama Khongsai/Kuki tin ana bol un, lhang langa (upper Chin State) langa Thadou tin ana bol uve. Chondan lam a lamkai hon akhol u leh pao kibang leh chondan khat ahi amu doh phat un aki gop khom thei na diu ana gong uvin kihou limna jong tam vei je nana bol uve.
A lang langa thalheng alheng doh un Chin State sunga Chin lamkai len ho henga aga che un aga ki hou khom uve. Hia chun athu u chu sei toh hah asa lheh un, achainan thu lhuh khat sem tei ngai ahi jeh in “Thadou Kuki†min in ahin sei peh un ahi. Alang alang chun hiche min chu adei thei deh pon aki loi khom thei chom pouvin, gop thei gop mon agom un ahi. Alang alanga lamkai ho jong chun hi che min jeh hin lung lhai na anei pouvin, natoh ma ban ho jong ana jom thei ta pouvin khonung in ani gel in ol ol in athim mang tan ahi.
4. Thadou
Thadou hi upper Chin State langa adeh a isopiu Tedim ho leh Zo hon ei na het nao ahi. Thadou hi kim khat in phung min in asut in, kimkhat in malai Burma gama lengte tin asut uvin ahi. Kimkhat in Tha dou te tin jong asei un ahi. Hiche hi phung min a jong lah thei, chule Chin State sunga ihiu nao va jong lah thei ahi.
Malai Burma gam leng khang thusim sung akisim leh eimi min tabong pha chom pi aum e. Thadou hi lengte ahi ti ho hin hiche lekhabu chu adin piu ahi. Hiche lekha bu chu malai Burmese paova kisun ahin tu lai khang thah ten sim doh ahah sa lheh e. Ken jong avel vel in ka na sim khai. A chainan hiche lekha bu chu America gam Northwest States langa lekhabu lui ki johna mun khata English a kisun chu ka ga mun ka hi. Ka vel sim sim kit leh hiche bu sunga kisun Thadou kiti ho chu eimi te ho hi louvin, Indians te laha jat khat ho min ahi ati un ahi.
Kabaw Valley leh upper Chin State sunga Christian Baptist houbung kiloikhomna min in Thadou Baptist Assoction amang un Tamu khopi a mun pi aum e. Hiche houbung kiloi khomna hi ama sa chu Kabaw Valley Thadou Baptist Association tia ana ki min vo ahin, tun TBA tin ki khel tan ahi.
Chule Burma gam sunga jat leh nam len 8 in akhen un hiche jat 8 sunga chun abah bah in akhai lha kit un 135 aum in ahi. Hiche 135 lah a chun Thadou jong hi ajao peh e. Ahin tu kho nung hin kimkhat in Thadou hi phung min tin asei un, kikou nan amang nom behseh ta pouve. Hiche Thadou hi tunichan a Myanmar Government het a um jing nalai ahi.
A hi thei pen ding khat?
Mun chom chom a chen jeh leh jat le nam chom chom ho min vo jeh in jat le nam khat ten min chom chom ipu kha uvin ahi. Chuti kikounamin chom chom iput khah vang un, ichondan u leh ipao u chu khat ahi peh nalai je. Hiche namkhat te ho chu achunga hung kisei min chom chom eima dei dei iti cheh u leh pankhomna lhasam jing ding chu leh khantou machal na lam a iki tin den diu ahi.
Khongsai leh Thadou anigel a Government Record a um peh nalai ahi. Hiche te ni kigop khomna dinga chu tulaia jat le nam lamkai hon agel u “Kuki†ti hi mang thei jeng leu hen hi pen ding ahi. Jatlenam khat te lung khat tha khat a um theina dinga minkhat iput khom u angai lheh tai. Jat leh nam leh houbung din mun a amun amun a idei dei itoh thei chan u toh thei ahi nai. Hiche hi jatlenam sunga lungkhat mikhat put theina dinga kalpi hung hi ding ahi. Chuti louva leh khang khat, khang ni inu khah lo diu ahi. Hunam leh keija pen ti louva ahi thei ding pen khat chu ituh chah u angai lheh tai.
Nasoipiu
Nehkholal
Camp. St. Charles, Missouri State (USA)
December 1, 2010
Leave a Reply