JAT LE NAM SUNG-A, I-BOI NAO THU (Myanmar)

JAT LE NAM SUNG-A, I-BOI NAO THU (Myanmar)
Kum 1980 kim vel lai chun Myanmar gamsunga cheng eimi te laha min dei dan kibah lou jeh leh kiloikhomna jeh in insung leh phung sung ki kaha boi na sang tah ana soh doh e! Hiche boina hi tun ipha kit tau vin, ching thei taha i-kisei lhap uva, pan i-lah khom cheh diu angai je. Anoi ya hin thusoh umdol pha bep ka hin phong doh e.
Upper Sagaing Division langa “Khongsai Literature and Cultural Committee” tin ana um in, Upper Chin State a “Thadou Literature and Cultural Committee” ni ana um e. Hiche te ni hi min chom chom ahi vang in insung khat, phung khat, pao khat tho, ngeina khat, namkhat ahi. Sorkar lamkai ho leh Zomi Baptist Convention lamkai hon “min khat” a um ding phat sot tah, sum le pai tam pi seng in ana boi piu ve. Kho nung in, chung lama “Khongsai Literature and Cultural Committee” hon amin u “Kuki Literature and Cultural Committee” tin akhel un, noi lama Thadou Literature and Cultural Committee hon amin u “Tado Literature and Cultural Committee” tin ana khel kit uve.
Hiche te ni thu a boina hi ana sang tou tou vin, asang pen National Council chan a alhung in, National Council in Chin State Council hon asei peh diuvin kin ape doh un ahi. Hiche boina thu khol chen din Chin State Council in February 23, 1984 nin committee khat alheng doh uve. Hiche committee a pang ho chu 1. Mr B. Lang Cin Pau (Lamkai), 2. Mr Hta Hmung (Officer, Law Dept.) leh 3. Mr Mya Aung (officer, Immigration Dept.) ahiuve. Ama ho thukhol chu March 15, 1984 nin Sorkal lamkai ho henga Tonzang Township Council Secretary Mr Bial Khen Thang ahin Chin State Council Chairman henga alhut in ahi. Thukhol hon amu dol u chu “pao khat, ngeina khat, chondan khat ahiuvin, ‘Thadou Kuki Chin’ kiti leh phan te” ana tiuve.
May 15, 1984 ni chun Chin State Council Meeting Hall a, mopohna kipe lamkai ho maiya alang tonia (TLCC & KLCC) palai Mr Thong Kho Thang lamkai nan meeting ana bol uve. A lang tonia lamkai hon amin put lo nao ajeh ho lekha bu, lekha jat chom chom leh lung thim po na tah in ahil chen un ahi. Hiche meeting chun achai nan “Thadou Kuki Chin” tia gop din thu lhuh ana bol tau ve (Chin State News: May 31, 1984, Vol 5, No 5). A dih pen ti hi ta louva min ni ahi jeha chu min ni agop peh u ahi.
A lang tonia lamkai ho ki nep na chu Thadou ham Kuki ham khat pen pen chu pai doh teiya, Thadou dei hon Tado hi tei ding, Kuki dei hon Kuki hi tei ding ti khat bou ana ngai chat ahi. Chin State lamkai ho chun ama ho khut a gul hing matsah ding ta banga agel u jong hin tin, alang to nia min jao cheh “Thadou Kuki Chin” tia thulhuh abol peh u chu alang tonin alung kim pi jou pouve.
Hiti hin kum 30 jen in ana thip mang del tai. Tu kum 2012 lam in, Sorkal vaipoh hung ki khel dung jui yin, ijat nam min u leh ijat nam sung u ahung boi kit tan ahi. Hiche boi na thu ah jat le nam lamkai ho, hou na tong ho, mi lham pha bep jong alung ling lao gam tai! Hiche thu a boi na hi “amu doh jou lou hon, amu doh jou lou jeha alam pi aum poi” ti sang in alam pi hi ki lhun je khat hi ki sei khom hen lang, ki jui khom leh jat le nam a dia dam thei na leh khantou ma chal na hi pen ding ahi.
Boi na hi ache jom jing peh leh ache sa kum 30 lang bep ihiu diu, abul a ihung boi pat kit diu, mun sang lang ilhun diu, iki le tol kit diu ima ki boldoh lou ding ahi. Hiche boina sut tupna dinga hi koi lang koi lang hi jong leh lung sao tah leh ching thei taha gel a, alampi sei khoma pan khom angai lheh e.
Kum 30 jen ana boi ahin, tua asut lhep je leh asuh to je ihet lou u leh kum 30 ma iboi kit diu dan in aum doh e. Hiche hi jat le nam sunga dam theina ding leh khantou ma chal na dia athu pi pen ahi. A khang tou ding jat le nam chu kum 30 sunga ki lang doh ma ma ahi tai.
Kum 30 sung ina boi u hin, ikhan tou na dingu na satah in ana su moi. Tua hi iki suh tupuva, ikisem tup u leh anu khah ihi nai pouve. Jat dang tampi jong tua ki pan bep ahi. Ahia iki suh tup jou lou u leh kum 30 ma ihung boi kit diu, mi te khangtou cheh cheh ding, ei ho mang thah cheh cheh ding ihiuve. Pu pa ho paocham tuh khat a “Ah amen thah ding leh aki chun, mi hem amen thah ding leh aki nai” aki ti.
Tua Myanmar gamsung kikhel dung juiya jat le nam khat hi na a chanvo jong Myanmar Constitution lho khon a chan phat ahi tai. Koi gam in sei se hen, koi loi in dem jong leh Myanmar Constitution dung juiya na toh hi gamsunga lamkai ho toh 1. kihet themna, 2. Thuseitheina, 3. natohtheina, chule 4. machalna pen ahi.
Myanmar gam sung Democracy hi ta tin, gam chom gam chom a hon ama ho kihet dan cheh in ki pom un ahi. Myanmar gam Democracy hi gamchom democracy toh abang poi. Gam chom democracy jong khat leh khat aki bang poi.
Masang pu pa te khang chu themzil leh hetna lhahsam jeh in mi sei sei ana nung u jong leh tu ei ho khang themzil sang jong tampi um ta, Burmese pao leh English pao jong atho thei leh asun them tam pi aum tai.
Myanmar gamsung level a thu sei ding hi jong leh “iki lung khat uva, thu khat ikisah u leh; ipi ihiu, ipi mo pohna leh chanvo inei u” ti ho jong sei doh thei ahi tai. Vanoi (International) level a asei thei leh asun them jong tampi aum tai. Lung neo ding ahi ta poi. Ei he pha lou ho henga “ipi ka him, ipi chan vou ka nei jem” ti i-ga doh leh min “i-ma na hi poi, ima chan vou na nei poi” ahin ti ding ahi.
Ei ho leh ei ho kidin te ding ihiu pouve. Mi dang jat dang ho khan tou dan juiya ama ho toh kidin te ding ihiuve. “In sah te ki pho, in lhang ten alim loi” ti jong isei jiuve. Mi te ho akidem uva kon, apha lo aso doh ihet doh uva, “ei ho kidem lou ding”; mite ho aki lung to u leh akhan tou ama chal dan mu doha, “ei ho jong kilung to ding” ti hi athu pi pen ahi. A kit teng sei be kit tau te!

Dr Nehkholal

BTh, BA (Q), MDiv, MA (Credit) DMin (USA), MRes (Yangon University) 13/10/2012

Leave a Reply

You can use these HTML tags

<a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <s> <strike> <strong>