Zionism
Roman te hon AD 70 kuma Jerusalem houin ana suh chim jouva pat in Jews te hon gamtum ana nei ta pouve. Vanoi leiset mun tin gam tin a, ana ki the cheh uvin, ana cheng thang un, ahin Palestine hi ama ho gam tin ana gel jing uve.
Kho nung in Jews te hon jat le nam suhtup ding pohnat nan, Zionism kiti Zion ngailut na tin natoh ahin nei kit uve. Mun tin gamtin a cheng thang Jews te ho chu ana chen nao Palestine gam a ki le kit nom na ding in ana til un ahi. Hiti chunk um 1800 vel a pan chun mun chom chom a kon in, ahung kitol lut pan un, mun ho ahin lo pan uve.
Israel mite ho
Israel te hin 1948 kuma pata leng gam (state) atum a ahin nei pan kit u ahi. Judaism hi gamsung hou (state religion) va apom u ahi. Hebrew pao hi gamsung pao (office language) in amang uve. Chule Hebrew pao ban a aman u chu Arabic pao ahije. Jews te leh Arab te themzil na (schools) ho a, English pao ho ajil tha cheh uve.
Israel gamsunga hi misim 6,000,000 acheng un, gamsung mi 100 lah a mi 80 hi Jews te ahiuvin, mi 100 laha mi 20 hi Arab te ahiuve. Gam sunga Thuphon pi a anei u chu ahi leh “Gamsung cheng te ho tang gola um ding†ti ahi. Ahin Isreal gamsung acheng kon khat hon “Thuphon bang ahi poi†tin alung kim pi pouve.
1. Palestine Arab
Israel gam sung mi 100 laha mi 20 hi Palestinian Arabs (Arab Israel) ahiuve. Ama ho hi Israel passport anei un, chule kilhen na ho a vote ape theiuve. Ahin galsatna lam (Israel Defense Forces) a vang apang thei pouve.
Arab Israel mi ho 100 laha mi 90 hi Sunni Muslim ho ahiuve. Israel te gamsung kivaipohna (Knesset: Parliament) lamkai mi 120 laha, Arab Israel 11 ana pang ahiuvin, ahin kum 2003 apat in, mi 8 bou apan sah uve. Hiche Arab Israel ho hi gamsung a natoh na ho a mun sang achang joupouve.
Kum 2000 chun Israel Sorkal in Arab Israel ho themzilna ho (schools), in chennalam (housing) ho khantouna ding leh natoh anei thei na diuvin sum le pai tam pi (a billion-dolar) agong un ahi.
Kum 1948 nung lama Arab leh Israel te kikaha gal ana so jeh in, Palestinians kim khat ho Israel gam a kon in ajam doh un, Israel vaipoh hopna gam Gaza vadung pang (Gaza Strip) leh West Bank langa gam jam (refugees) in aum uve.
2. Israel Numei Ho Khankho
Israel ten gam tum anei ma sang uva pat in Israel numei ho hi in sung kin jeng bou hi lou, in pam langa natoh, ana toh peh u ahi tai. Chuti chun numei ho chu in sung’a neh le chah bol, an hon, nao don leh achom chom hi bou va kisa lel ta louvin, toh thei thei ana tong uve.
Kho sung veng sunga jong chapang chin tupna anei un, chapang ho chu hiche chapang chintupna mun ho a chun akoi uve. Anu leh apan natoh jou nil hah lam teng leh ga vil ji jiuve. Chule natoh lou nikho teng leh jong aga vil jiuve. American themzil sang tah nu mei khat, amin Golda Meir hi kum 1969 pan 1974 sung in Israel gampum pi vaipon (prime minister) in ana pang e.
Jews te Kile Phalna (Law of Return)
Kum 1950 chun “Kile Phalna Dan†(Law of Return) asem un hia chun “Vanoi leiset mun tin gamtina cheng Jews te ho Israel gama hung le hunguva, gamsung mi hi na peh ding†tin dan ana sem uve. Kum 1948 kum chana mun chom gamchoma kon hung cheng lut mi 3,000,000 vel ana pha tai.
Ban jop kit ding………
Reference: World Cultures and Geography by Oklahoma Teacher’s Edition 2007: page 470-472.
Leave a Reply