Literature Lam Thu
Thupatna
Myanmar gam sunga hin akhang akhang in jat le nam hon lekha leh chondan (Literature and Cultural Group) lam a kiloikhomna ana nei cheh un ahi. Hiho chu ama gam kai leh jat le nam ho ana kibol sah jiu e. Jat le nam khat hi-a, gamkai choma cheng ho ki kah-a boina ana so jing jeh in, November 8, 2012 nia Amyota Hluttaw Meeting-a chun kiloikhom na ho hi, masanga bang hi louva achombeha Center a kona sempeh (form) ding thu ana sei uve. Hiche thutoh kikhona thu sim umdol leh mailam jat le nam a ding a, themzilna lama itoh diu kin ho anoiya bang in houlimna ka hin nei je.
Literature leh Cultural Umdol
Myanmar gamsunga hin jat le nam chom chom tampi aki cheng khom e. Socialist Government khanglai chun gamsung-a cheng, jat le nam ho ama ho jat le nam dung juiyin ngeina, chondan leh lekha lama kiloikhomna ana tha peh un ahi. Ahin Military Government khang ahung hin, hiche jat le nam min leh natoh ho chu atha peh ta pouvin, ana ki lang doh jou poi. Tu Sorkal thah hin hiche Socialist Government khanglaiya bang chun jat le nam chom chom hon ama ho lekha lam leh ngeina khantou sah ding ahin tha peh kit uvin ahi.
Socialist khanglai chun gamkai chom chom a i-chen jeh un, ei ho jat le nam khat sung ngel-a jong boi na nasa tah i-na toh uve. Sagaing Division lang-a cheng hon “Khongsai Literature and Cultural Committee†tin apan un, khonung in “Kuki Literature and Cultural Committee†tin akhel un, Chin State sung-a cheng hon “Thadou Literature and Cultural Committee†tin apan un, khonung in “Tado Literature and Cultural Committee†tin ahin khel kit uve.
Min ni kigom khom
Hiche min ni (Khongsai/Kuki or Thadou/Tado) te ni, jat le nam khat ahi hi, gamsungvai hom ho leh houthulama lamkai hon ahet phat un, gop khom tei ding in ana gong uve. Hiche boina hi asang tou tou vin National Council chan ana pha uve. National Level a lamkai hon Chin State Council ho ahin ngenseu vin, Chin State khopi Haka mun a ana ki mutouvin, hiche min ni chu agom khom un “Thadou Kuki Chin†tin ana phong doh uve. Ahin alang tonia lamkai ho leh mipi hon hiche min chu alung lhai pi jou pouvin, Sorkal in ma Literature leh Culture lam ahin tha peh loutoh, Thadou Kuki Chin mina natoh na jong ima ana um ta poi.
Kum 2008 chun Rev Dr Thong Kho Lun lamkai nan, Mandalay a “The First Kuki Ministers’ Conference†ana ki bol in, houthu-a kiloikhomna natong ho leh upa ho mi pha chom pi ana ki khom uve. Hiche kimutona-a chun lung gel ngaito kibang lou jong pha chom pi aum in, ahin achainan literature kiloikhomna khat ana sem doh uve. Hiche kiloikhomna chu “Thadou Kuki Literature Committee†tin ana min vo vin, ahin hasat na chom chom jeh in ima tohdoh aum hih lai je.
Khanglai Lamtol leh Lhang Haosa
Jat le nam min 2 ahung hi doh phat hin, houbung lam hi hen, jat le nam thu ho jong leh natoh natham leh kikop khomna anom thei ta poi. I-chen khomnao Tamu kho sung ngel a jong khat le khat genthei hahsat-ni, nop-ni, da-ni, thi-ni, man-ni jeng a jong ki kom to mo hel in phat chom khat sung pi ana ki um e. Kho pi khat sung-a cheng khom, gamkai khat sunga cheng aki hi jeh in, kichen thu, ki da thu, leh insung thu ho, asei ding koi ma ana um ta pon, Sorkar lam in la alo na je ana he pouve.
Khangdong ho kiloi khom theina din, “Khanglai Lamtol†tin ana kimin von, jat le nam min aki pha poh poi. Chule lamkai kon khat ma chun jat le nam sunga boi na um jing, chule sei louva khoh aum jing jeh leh Sorkal lamkai hon athu-a ngense aum jeh in, “Lhang Haosa†tin kiloikhomna aum in ahi. Hiche “Lhang Haosa†ho jong hin kho le veng, gamkai leh jat le nam sunga phat chom na leh thu-len thu-neo tam pi ho chunga thutan na ana bol uvin, jat le nam in aki phat chom pi lheh e.
Tukhang Chavang Kut
Gamsung vaipoh ahung kikhel toh lhon in, jat le nam thu lam jong ahung ki lha ong jep jep in, ache sa kum 10 val laiya ana mol sa, jat le nam thu ho ahung soh doh kit tan ahi. Jat le nam khat hina-a nikho lou pi inei u hi “Chavang Kut†ahin, Homalin a “Kuki Chavang Kut†tin aki bol in, tu kum November 1, 2012 chun Molvailup a aki bol kit in, mipi tampi alhau vin ahi. Hiche Chavang Kut kiman thu hi Sorkal Newspaper Myanmar Ahlin sunga ahin so doh uve. (Hiche thuso hi New Light of Myanmar: Burmese version on November 6, 2012 page 11 a sim thei ahi).
Chuma bang chun Tamu khopi a jong “Thadou Chin Chavang Kut†tin Town Hall-a October 31, 2012 nin aki bol kit in ahi. Akho aveng a Sorkal lam kai ho jong atem un, nom tah in amang cheh uve. Homalin gamkai langa Kuki Chavang Kut mina ki manga, Tamu gamkai langa Thadou Chin Chavang Kut min a hungki mang kit ahi tai.
Hluttaw Meeting Thulhuh
November 8, 2012 nikhoa Napyidaw Khopi a Amyota Hluttaw meeting-a Jat le nam ho Literature leh Cultural Group ho kiloikhomna sem ding dan thu asei khom uve. Hiche thu umdol hi Kachin State a MP Khet Htain in ahin podoh in, MP dang mi 8 hon hiche thu chung chang thu umdol ahoulim uve.
MP hon ahoulimnao va, masang-a Literature leh Cultural Committee ana ki bol chung-a boi-na ana um ho chu asei un ahi. Jat le nam khat hiya gamkai chom chom a cheng ho kiloikhom na akibol teng ki lung to louna aum ho thu jong asei uve. Chubana hiche Literature leh Cultural Group ho hi ama ho kibol sah louva, chung (Center) lama vaihomna a kona kiloikhomna sem peh aphat ding thu apo doh uve.
Hiche thu hi Center lama pata sempeh (form) ding, aphat leh phat lou thu sei khomna anei un, achainan ma sanga banga ama ho leh ama ho kiloikhomna sem sah louva, Center in asempeh (form) ding in thulhuh aum tai. (Hiche thuso leh thulhuh hi New Light of Myanmar: Burmese version on November 9, 2012 page 9 a sim thei ahi).
Na Tohding Ho
Myanmar gamsung pumpi a themzil na lam hi Sorkal in gahtah a ana tuh ahi. Tu kum a pan chu Private School ho phal pehna ahin pe pan tai. Chubana Primary School level a jong jat le nam lekha ho kihil phalna ahin pe tauve.
Tun jat le nam dang hon ama ho kampao vin Primary Education Level a kihilna ho anei tauve. A pao u leh alekha u jong Grade 1, 2, 3, 4, 5 chan gei aki bol doh un, aki hil pan tau ve. Ban jom a jong alampi ahung ki hon leh asang lang chan gei-a akihil diu lekha ho jong aki gon pan tauve.
Ahin ei ho society hin, Education lama i-bol diu va khohtah i-bol pan thei nai pouve. Hiche hi jat le nam pi a ding thupi tah ahin, gang taha tohpan ding ahi tai. Kum 2013-2014 kum langa Primary Level a kihil thei ding Curriculum iki bol diu angai tai. Chuti lou leh ivai gei diu ahi tai.
Tamu gamkai MP Khin Maung Shwe toh ka ki houlim lhona a jong hiche thu hi thupi tah in ka sei khom lhon e. Ei ho langa kona kigon tohna aum jou teng leh MP hoa kona, asang lam Inpi vaihomna chan a i-lhut diu ahi.
Thudoh Ho
Achunga ka hin sei ma banga, min idei dan u jat chom chom aum e. 1. Khongsai (Kuki) Literature and Cultural Committee, 2. Thadou (Tado) Literature and Cultural Committee†leh 3. “Thadou Kuki Literature and Cultural Committee†tin thum aum tai. Mipi te ho leh lamkai ho henga doh nom chu:
1. Kuki Literature and Cultural Committee hon atuma iyakai aki bol diuva pham?
2. Tado Literature and Culture Committee hon atuma iyakai aki bol diuva pham?
3. Thadou Kuki Literature and Culture Committee hon iyakai aki bol uva pham?
Geldan Chom Chom
1. Kim khat gel dan in, “Pan khom theina dinga na hung kitonga kigom khom thei ahi lou jeh in ama ama dei cheh in tong u hen lang, ahat hat pa chun lo khum ta hen†ti ahi.
2. Kim khat gel dan in, “Hiche thu hi tu ei ho khang a sei da-u tin, tu le cha te khanga ding in khin doh tau te. Hiti hin aphat phat nan um u te†tia gel jong aum in ahi.
3. Kim khat chun “Mipi te hon, ama pawl cheh a houbung lamkai ho thu aha lah u ahi jeh in, mailam jat le nam khan kho hi pawl houbung lamkai ho chung a aki ngam e†tia gel jong aum e.
4. Kim khat chun “Ipi pi kibol jong leh boi na bep, ima bol louvin ki um khin khen tan te†tia gel jong aum e.
5. Nang in iti na gel em?
Thukhum Khana
Myanmar gamsung a thusei dan leh natoh dan ho ani anin aki khel khel jeng e. Gamsung kikhel dung juiya jat le nam hon jat le nama dinga toh ding ho ipi pi ham ti gel doh cheh angai tai. Hiche laha chu Lekha lam (Literature) leh Ngeina lam (Culture) hi ahin, kimuto khoma, tohkhom phat ahi tai. Kiloikhomna min chomchoma itoh khom thei u jong leh aphan, itoh khom thei tah hih uva le jong, idei-u min cheha chu ha toha toh pan ding angai tai. Center lama kong a vaihomna jong ngai lhi u tin, hiche pum chun Primary Level a kihil ding Curriculum ho kigon pan tau te. Hiche hi tu laiya itoh diu va thupi tah khat ahi.
Leave a Reply