THEMJILDAN SEMPHAT ANGAIJE.

THEMJILDAN SEMPHAT ANGAIJE. (Reconstructing Education system for liberation)

By: Revd J Lamboi Haokip, PhD Glasgow, UK.

THUPATNA

Kaneolai, nulehpa mathijeh a kum som lhingset school kai joulouva thinglhang louna katoh laichun Pathen in lekha sim nading phat eipekit teileh ti’n kana lung ngaiji lheh in ahi. Pathen khotona jeha lekha kahin thahsim kit a, Britishte theptena geija PhD chan kahin simjou nunghin, midangho themjil boldan leh eiho boldan akivet kahleh eiho themjildanhi abulhin joulouna akimuchenin ahi.

THIL UMDAN

Eiho themjildan abulhinlou nahi, tulai lekhathem leh aching tampi iumjou nungsang uva jong ilahuva kibangdela khantouna aumthei dehlouhi ahi. Vetsahna’n, tulai thepna-chihna lamah ikhang tou taove iti nungun jong eiho laha kitah lou naleh setna apung cheh cheh in, khankho helouva mi nehding lahpih a eima in-leh-lou kisema haosadoh atam cheh cheh tan, phung-le-changa kivet najehin mihem alung neo cheh cheh tan, midang hopsanga eima insung, phungsung ding bouva kivetna atam cheh cheh tan, hitia iumjehun ilah uvah kingailutna alhadai jep jepin, Ichi-leh-Inam, I-gam leh I-go jengjong dingdet joulouvin aumlotan ahi.

Hichea lungdon umpen chu; Ipi itileh eimiho lekha ahungthepdoh uva, officer ahilouleh lamkai khat ahung hidoh phatleh ichondan khankho jengjong haimil leova, lunglhaisel’a mi nehding lahpih a ama in-leh-lou akisem theijiu ahidem?, Iti lekhathem-miching khat lunglenjou louva phung-leh-chang a mi vea hinkho aman thei ahidem? Iti dana aching-athem katam taove itiuva igam-igo detjo louva kang det deta umjing ham? Hiche hohi eiho lah a themjil kibol dan bulhin joulou jeh ahi.

Eiho lah a themjildan abulhin lel nachu Indian government themjil boldan leh missionary/mission school kiboldan ho jeh ahi. Hiche umdan hi anoijahin veohite.

INDIATE THEMJIL BOLDAN (INDIAN EDUCATION SYSTEM)

India themjil kiboldanhi Latin America gama michingkhat Paulo Freire in ‘Banking system’ anati tobang chu ahi. Hiche umdan chu ahileh Bank a sum kikoija, inop phat phat leh kiladoh ji banga hetna kiti hi ajil laiho toh kigoma holdoh tho hijolouva, munchoma pat a aumsa khat ajilho lhoh sunga kikhum peh a hichu aphat phat a manchah ding tidan a kigel ahi.

India themjil kiboldan eihodinga abulhinlelna nina ahileh, hiche a (school) subject ho hi eiho dinmun leh ngaichat toh kitoh a kisem hilouva, India gam lailunga miho dinmun toh kitoh a kisem, hichu eiho juidinga eihung kisimsah ahi. Hiche lhinlal nachu, het naleh chihna dinga lekha kisim chun eiho dinmun ahin kokhah louleh hiche hetna chu eiho dinga ahiding banga phachom louding tina ahi.

Chuban kitleh themjilna lekha holeh athuho hi eima pao hilouva midang paova kisim ahijeh in, ahiding banga kihechen joulou ahi. Hiche ban ah, them jilna a eima pao akiman loubeh hi eima leh eima kikipai tobang ahi. Hichhe hi midang pao (English/Hindi/Manipuri) hetlouding tina ahipoi, eima pao bouseh manding tinajong ahideh kit poi – themjilna a midang pao ingaisang banga hi eimapao joing ngaisangding tina ahijoi. Ajona ah, hichetobang themjildan a hi eiho kipang lou, mi semsa, midangho thusim leh chihna kijil ahi. Midang hetna-chihna jengbou jilhi hetna bukimlou ahi. Ajehchu, amaho dingin phachom jongleh eihodinga ahiding banga phachom jouji lou ahi. Chuche ban ah, hitobanga thil kiboljeh hin midanga sanga eima chondan leh hina (identity) hi nemjo a kigel theiji ahi.

MISSIONARY/MISSION SCHOOL KIBOL DAN

‘Mission school umhih leh hichan gei pouhite’ tihi eiho jeng hilouva sopi Mizoho leh Nagaho ngaidan jong ahi. Hijongleh missionary/mission school kibol danho tulai eiho dinmuntoh kitoh a abulhin joulouna aum in ahi.

Ajehpen ahileh mission school in anatuppen leh ahung kipatdan chu ahileh, mi Christian ahung hidoh uva, amaho chun midangjong Christian ahin hidohsah thei nadiu tihi ahi. Hiche jeha chu, ‘min Labu leh Bible akisim theipouleh lekha aban sim angaipoi’ ana kitiji ahi. Manipur a missionary masapen William Pettigew leh Kuki missionary masapen Watkin Roberts chun chutia chu anabol lhon a, adeha Thado-Kuki Pioneer Mission leh NEIG Mission chun eiho lah a chapang school ana kaisah uva, amaho chu June suty phatleh Pathen thuseija ana solkit jiu ahi. Hichea kiseidoh nompen chu, missionary/mission school ho hi tahsa leh lhagao apuma hopding hilouva, miho Christian ahung hidoh thei nadiu bouseh a kibol ahipen e tihi ahi.

Missionary/Mission school aphapoi tina ahipoi, miho Pathen hetsah dingjong adihmona aum poi – hatah a bolding ahi. Hinlah hetdingchu, hiche tupna bouseh a school kibol chun mihem PUMPI (the whole person) ngaichat apeh joulou ahi. Adeh setin missionaryho chun, eiho Christian hidoh dingbou ana tup u anahi jehchun, Christian hidohjouva hinkho manding dan – tahsa leh leiseta hinding dan, kho leh veng semdan, chileh nam semtoh lou khohdan, gam leh go kiventup dingdan chuleh mihem jeng hilouva thilsem dangho toh jong kichamdel a hinkhom dingdan ho hi eina musaopih joupouvin, apoimo danjong eina seipeh pouvin ahi.

THEMJILDAN BULHIN JOULOU JEHA THILSOH HO

Hiche achunga Missionary/mission school leh Indian themjil kiboldan abulhin joulou jeha eiho dinga thilphalou hunglhung ho chu hitia hi khenthei hinte.

Akhatna ah, eiholah a themjilna kibol hohi eiho ngaichat dungjuija kona hung kisemdoh hilou, mundanga kona eihung kipehtho u ahijeh in hitobang noijahi themjilna iha bol chana eima thusim leh chihna dalha a midangho thusim, hetdan chuleh boldan kigelsang cheh cheha eima a kinuse cheh cheh ahi.

Anina ah, eima ngaina (culture) leh thusim paija midanga bou ihin jilphatleh eima chondan leh ingainaho midanga sanga noinungdan a kigela kikijapiji ahitai. Tulaija khangdong tamtah in facebook leh dang danga ama min khel a western ho min aman hou hi hitobanga eima hina sanga midanga gelsang jeh ahije.

Athumna ah, chutia eima leh eima ihung kipai phat lechun society dinga imopohna akihaimil kit jitan, mihem khat mopohna kihechet louphat lechun mipi lamjot nohphat ji ahitai.

KUKITE THEMJIL BOLDING DAN

1. Akhatna a hetding chu, chihna-hetna ho hi koima aneitum umlou ahi. Chutobang machun hetna-chihna kitijonghi semjousa-a um ahidehpoi.

2. Anina ah, hetna-chihna hi koima aneitum umlou ahijeh in, amudoh nadinga hi jillaiho puma mijouse pankhom ding ahi. Hetna-chihna kitihi mihemjousen ama-ama a ahintokhom cheh phat uleh bulhing jep ding ahi. Hichejeh hin eiho hetna-chihna hojong ajao kahsea mihem hetna hi bulhing joulou ding ahi ti het a, atoh (contribute) lah a jaoding ahi.

3. Athumna ah, themjil kitihin ajilho hina (identity) asuhdet ding ahi. Hichehin eima min, ihung konna iphung min, inam min chuleh neh-leh-chah jong ahop ahi.

4. Alina ah, themjil hin mihem jeng hilouva thilsem jouse dinga thilpha asohdoh tei ding ahi. Hiche hin thilsem jouse, thing le song, gam le go chuleh go leh twi jong ahop ahi. Ajatchom jepa seidi’n, Miching-mithemho chu, mihem jeng hilouva, thilsem dangho dinga jong kipana hiding ahi.

5. Angana, themjil kitihi lhoh chihna bou hilouding, amihem a puma ‘Whole person’, tichu, tahsa leh lhagao, tha le jung, lungthim leh ngaito naho jouse ahopding angaije. Hiche hi school kaisung hilouva hinkho lhungkeija ding ahi.

THUCHAINA

Tulai eiho laha aching-athem itam taove itinunguva jong ilah uva phatlam mano tahsanga setna apun cheh cheh jeh hi themjil iboldan u abulhin joulou jeh ahi. Hichehi ajeh ipiham iti leh ilah uva lekha kisimho eiho ngaichat toh kitoha kisem aum loujehleh, eiho dinmuntoh kitoh a themjilna ibol loujeh u ahi. Hichehi ikhel loi uva, eiho dinmun leh ngaichat toh kitoha themjilna eihin boldoh thei phat uleh hiche boina hohi ama macham cham a hung phadoh thei ding ahi.

Source: http://www.bethesda.org.in/projects/

Leave a Reply

You can use these HTML tags

<a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <s> <strike> <strong>