America te leh Houbung Thusim

America mite lah a Houbung Thusim

America gam sung hi gamchom chom akona gamleiset a beh beh a ahin lo u ahi. Hiche gam chomchom in ahin lo ahi jeh in gamchomchoma kon a ahung boi napeh u “pawl -thu” (denomination) jong ahung boi lut peh e. Gam chomchoma kon a gamthah beh “America” atiu gamleiset’a hung cheng lut hon agam uva aboi na thu u chu ahin kipoh lut cheh u ahi. Agam cheh uva “denomination” cheh u chu alhun na cheh uva ahin phut det un ahi.

America gam “chamlhatgam” (Independence) ahung hi doh til lai chun pawl chom chom ana um vang in chu ti tah in ana tam nai poi je. Hiche pawl ho chu abon a Europe a kona hung kipo lut ngen hi. Hiche pawl jouse hin America gam mite ho “houthulam” (religious) hinkhoa alhangpin ahin lon, ahia kichehtah a chomkhan thei chu ahi leh “Houbung Semtoh” (Restoration Movement) hi ahung um in ahi.

Pawl “denomination” thua boina hi State chom chom sunga jong achal jing e. Khat le khat kikaha kidemtona leh kitomo na asoh doh jing e. A na kiboi lo na tah u chu ahi leh “mi-keel-gu” (sheep stealing) thu ahi. Bible sunga “kel” (sheep) hi “Christa thuhil tahsan a jui ho” kisei na ahi. Hichen thulem in asei doh nom chu ahile “Pawl choma tahsan chate ho chu eima pawl sunga jol-lut,” ti hi ahi. Hiche khanglaiya chu America gam a mite mi 100 laha 90 hi houin kai lou ahiuve. Mi 100 lah a mi 10 khat bou hin houthu akhohsah a houin kai ana hiuve. Pathen thusei ho chun atahsan lou (Christian hilou ho) Pathen thusei peha Pathen housah ding sang chun pawl chom a um atahsan sa Christian ho joh chu “avil” jing un ahi.

Hiche a kona hetdoh thei khat chu ahi leh koima jousen ama “pawl tahsandan” (denominational creeds) cheh chu akhohsah cheh un ahi. Presbyterians hon “Westminster tahsanphondoh” (Westminster Confession: 1648) chu atuhchah un, Lutherans hon “Augsburg tahsanphondoh” (Augsburg Confession: 1530) atuhchah un, Baptists ho chu “Philadelphia tahsanphondoh” (Philadelphia Confession of Faith: 1742) atuhchah kheh kit un ahi. Hiche pawl khat cheh in “tahsanphondoh” abol u hi Thulhun Thah a tahsan dol kimudoh dung juiya bol a, kingai to cheh ahiuve. Hiche “tahsanphondoh” ho thua a “nel-kal” a thudong aum leh nasatah in aboi kha ji un, abang khat chu houbung sunga kon’a no doh chan gei jin a um kha jiu vin ahi.

Aban kit’a, America te houthu dol a hin lo khum kit chu ahi le, protestant loi ho ahiuve. Protestant ti hi “kiphinna” tia le doh thei ahi. Catholic houbung pomdan leh gam vaipo hon houbung chunga tha ahin nei behseh jeh uva kiphinna hung soh doh ahi. Akiphin ho dei chu “houbung” thu hi tahsan thu ahi jeha gamvaipo hon houbung sunga thu anei lou ding chule Catholic houbung lamkai honjong jui ding chondan bol thu sanga uva “Bible” thu hil ha jui joh ding ti hi ana hi. Akiphin ho kah laha boina anei ho chu tam pi isei doh sao ahi atai. Europe a kona America gam sunga hung cheng lut ho din hiche pawl kikhenthua boi na hi angaina dan in agel un ahi. Ajeh chu America gam ahung lhun masang peh uva kona amahon agam cheh uva pawl thua boina leh kikhen na ahin to jing sau ahi.

Alhangpia aum dol chu ahi leh ahung kon doh nao gamsunga chu houbung khat chun ana lo khom (dominant church) ahi. Luther houbung ho hi Germany a atam in, Ang-lican houbung in England gam alon, Kisemthahna hon Switzerland gam, Netherlands gam leh Rhineland gam alon, Catholic houbung in France, Spain leh muntin alon ahi. America gam ahin jot lut cheh u chu America gam hi ipi houbung in “alo-khum” (dominant church) chom ti ana um poi je.

America gam sunga jong gam leh thaneina adon don a kichu khang lai chu hiche loi chom chom ho chu gamkai houbung ho “state churches” ana nei cheh un ahi. Gamkai sunga cheng mitina kona kidong doh sum (tax) a chu houbung ho jong pan hu na ana peh jiu ahi. Mipivaihomna kivai po houbung ho (Congregational church) ho chu America gama “New England” tia amin vo nao ho: New Hampshire, Massachusetts, leh Connecticut; Rhode Tuikulkhomna mun (Rhode Island) ho ahiuve. (****)

Lhanglamgamsung: Georgia, Carolinas state te ni, Virginia, leh Marylan a chun Anglich Church chu “gamsung houbung dan a, ana khut san u ahi. Ahin hiche pawl chom chom houbung ho chun amun amun a alo vang un America gampum pi atum a lokhum jou na chan ana nei jou poujve. Gamsung pawl houbung ding atuma phudoh ana um poi. “America Danpi” (Constitution) asem uva chu “Vaipo hon hou (relision) phudoh bol lou ding” tin thulhuh ana nei uve. Houbung chamlhatah a um jui ho New England langa um houbung ho chu ama ho houbung dei bang chun kum pha bep ahin che pi un ahi.

America gam ho pawl khat in agampum pi a alo ding ti um thei lou ahi. America sunga hi pawl chomchom tampi um doh ahi tai. Aban kita akiboi pi chu ahi leh “lhangpia kibang tia tahsahna” (religious pluralism) ahung soh doh kit in ahi. America te houthu lam din mun hi angai ngai ahi jing na lai je. Hijeha chu pawlchom cheh chun atahsanu leh achamlhat nao chu kisuh tup na dinga kin akilah cheh un ahi. Houbung chu ahin jom ding leh houbung mite hon pan alah cheh u aphai.

Athumna a America te um dol sei thei kit chu ahile “America te ho hi tua dinmun toh alung kim thei pouve” ti hi ahi. Mitamtah in “houthu” langa hi alha so gam tauve. Ajeh chu pawlchomchom a tohkhomtheina aum pon chule Christian tahsan alhangpia kilung to na ahahsa lheh in ahi. “Houbung Semtoh” pomdan ahung umdoh a, ahin dei u chu ahi leh “Christiante pumkhat hina thu phondoh thu” ahi. Mitampi lungsunga “houbung semtoh” ding ti hi alung thim uva ana gel cheh u ahi. Ama ho chun houthu hi adem pouvin ahi. Jesu thuhil chu apha leh apha lou langa kivetsah ahi.

Banjop ding….

Nehkholal

Leave a Reply

You can use these HTML tags

<a href="" title=""> <abbr title=""> <acronym title=""> <b> <blockquote cite=""> <cite> <code> <del datetime=""> <em> <i> <q cite=""> <s> <strike> <strong>